Читать онлайн "Кніга ўзнаўленняў" - Разанаў Алесь - RuLit

Скажу вам праўдзівае слова i прывяду праўдзівыя паказанні пра тыя чатыры брамы, якія акрэсліваюцца перад намі i праз якія, рады ён ці не рады, праведны ён ці грэшны, мусіць, аднак, аднойчы у нейкі дзень неспадзеўны, прайсці чалавек, каб урэшце займець свой прыстанак вечны. Першая брама — смерць; брама другая — страшны суд Божы; брама пякельная, што ўгатавана грэшнікам самым,— трэцяя брама; i брама прыветная, праз якую праведнікі ў сялібу вечную пойдуць,— чацвертая брама. I лаиясе тры сумы з сабой чалавек (зразумей, што кажацца тут пра цябе, чалавеча — зямны пілігрыме). У першай суме (належаць яны самому сумленню) жаль невымоўны смерці, калі чалавек назаўжды расстаеццаз усім, што любіў на свеце,— з жонкай ды з дзецьмі, з прыязнікамі ды з сябрамі, ды з многімі скарбамі дарагімі. Пры гэтым балюча i цяжка целу, з якім душа разлучаецца, нібы з сябрам. Другая сума сумлення — страх i трымценне перад судом непахібным Божым. У трэцяй суме сумлення роспач i вечны верад з-за вечных пакутаў пякельных. Вось жа, пра гэта ў часіне кожнай думай i разважай — i ніколі ужо не зграшыш i дойдзеш, мінаючы страшнае, да спакою i радасці вечнай.

Я тут павяду гаворку пра першую браму — пра смерць — i ўздыхну казаннікавым уздыхам.

Марнасць над марнасцю i ўсё марнасць, таўпеханне i паражнеча. Няма нічога трывалага ў справах пад сонцам — усё бяжыць бегам бесперастанным, нібыта цень бязводнага воблака. Гэты свет, i ўсё, што ў ім ёсць, на карчму падобны; бязлітасны ў ёй гаспадар. Ледзь толькі мы ў ёй абжывемся — нас выганяе адтуль i ўсё, што цешыла нас, што было нам люба, ад нас забірае, а нас, разбойным, зласлівым, нелітасцівым слугам сваім аддаўшы, выпіхвае голымі за парог.

Паражнеча усе чалавечыя справы, i час чалавечы — таўпеханне i блуканне. Дзе багацеі гэтага свету? Дзе іхнія замкі, якія былі абароненыя надзейна? Дзе іхнія маляўніча аздобленыя палацы? Дзе іхнія па-мастацку вырабленыя шкатулкі, поўныя золата? Ну, дык вось: шпалеры каштоўныя пашарпаны, скарбы нязмерныя парабаваны, набыткі нялічаныя пабраны i ворагам іхнім аддадзены ў рукі; a ім адно шкадаванне вечнае засталося, i цяжкая цемра знянацку ix агарнула. О смерць, твае рухі гняўлівыя, о смерць, твая сіла страшлівая, ты — нібы люты леў згаладнелы, ты — як разбойнік, у нелітасцівасці закамяиелы.

Кожны заможны i дужы заможнасцю гаспадар, згадаўшы пра смерць, урэшце, можа сказаць пра сябе: О смерць, раптоўна ты на мяне напала і добрае ўсё ты ў мяне забрала. У доме маім учора не начавала гора, у доме маім бяседа учора цякла, i беды учора ў ім не днявалі, але — музыкі ігралі, але — спевакі спявалі, але — танцоры скакалі, дасціпнікі жартавалі, бяседнікі балявалі. А сёння — якая змена! — не тое ўжо ў гэтых сценах. Мой дом стаўся месцам плачу, усё нехта ў ім перайначыў: слёзы — замест іграння, скаргі — замест спявання, уздыхі — замест скакания, жалоба — замест весялосці, смуткуюць i плачуць госці. Прыйшла, хоць яе не клікаў, смерць у мой дом вялікі. Прыйшла — i вялікага пана не стала неспадзявана. Зняла з мяне смерць уборы, якімі хваліўся ўчора. Паклала мяне да купы — сярод смуродлівых трупаў. О смерць, ты не маеш жалю — забрала мяне ты з балю і, маладога, ўмярцвіла. О смерць, ты з мяне ўчыніла відовішча ўсяму дому, усім, каму быў вядомы, Сябры нада мною плачуць, a ворагі рады — скачуць. Учора хадзілі за мною слугі мае чарадою, а сёння стаяць за кругам — хто я сябрам i слугам? Труп, што смярдзіць, не болей. Розныя нашы долі. Яны насы затыкаюць, мной грэбуюць, пагарджаюць. Адно, што яны павінны,— у цёмную дамавіну укласці мяне i зямлёю цяжкою засыпа ць, каб з ёю змяшаўся я даастатку і чарвяковаму статку стаўся спажыткам урэшце: наце, бярыце, ешце. Чым быў я ўсім людзям любы, о смерць, ты кідаеш на згубу. Чым быў я прыяцелям мілы, о смерць, ты кладзеш у магілу. Заводзіш у тлустым целе ты гнюсаў, каб цела елі. Водарам са смуроду парфуміш маю прыроду. Што чыніш ты з прыгажосці? Агідныя гніль i косці. Што з велічы самай-самай? Яна паглынута ямай. Што з дужасці, поўнае змогі? Кінута ўсім пад ногі. Ты доступ да кожнага маеш, нікога ты не мінаеш. Вядзеш у панурую хату са светлых палатаў магнатаў. Піхаеш пад цеснае века славутых гэтага веку.