- Магу паспрачацца, князь, што вы падумалі зараз: няўжо так людзі здрабнелі? - прашаптаў камісар, які ў гэты момант апусціўся ў суседняе крэсла.
Князь быў непрыемна ўражаны: "Няўжо ў мяне, як у апошняга недарэкі, усё люструецца на твары?"
- Не, я чытаю на большай глыбіні.
Князь рэзка павярнуўся.
- Не ведаю, дзячыць вам або… Ведаеце, я няблага валодаю шаблямі, мячамі, шпагамі…
- Памілуйце. Мне хацелася.
- Пакіньце вашыя жаданні сабе!
- Прабачце за няўдалую спробу заслужыць ваш давер, князь.
- Навошта ён вам?
- Хто?
- Давер.
- Як шчыра, дык не магу патлумачыць таго і сам сабе.
- Не падумаў бы такога пра вас. Чужыя думкі, што кніжка разгорнутая, а свае - поцемкі?
- А вам ніколі не хацелася зрабіць прыемнае чалавеку?
- Вам? Не смяшыце мяне.
- Я не пра сябе, наогул, проста так, незнаёмаму?
- Не хацелася.
- Мне таксама да сённяшняга. дня. Кар’ера, абавязкі, прынцыповасць…
- Пакіньце мяне, калі ласка. Я тут не дзеля забавы ці адпачынку.
- Чым магу служыць?
- У вас ёсць каму служыць.
- І ўсё-ткі…
- Крый Божа ад захопнікаў!
- Я служу маёй айчыне, што ў гэтым благога? Але ж я наперш проста чалавек.
- І як вы да гэтага даўмеліся?
- Проста, гледзячы на вас, - камісар шчыра засмяяўся. - Але чаму "захопнікаў"? Просты люд паспаліты, а тое і збяднелыя шляхцічы бягуць да нас. Няўжо вы не бачыце пакутаў на вашай зямлі? Вашыя ж людзі стогнуць, просяць цара абараніць іх ад мясцовых паноў. Вашыя гарады самі адкрываюць свае брамы, каб сустрэць нас, як вызваліцеляў, а вось знайшоўся адзін, які гаворыць "захопнікі". Вы сапраўды ніколі не пакідаеце замак?
- Дарэмныя кпіны, камісар. Калі зверху агонь, людзі кінуцца ў ваду, нават не ўмеючы плаваць.
- Князь вывучаў рыторыку?
- Я вымушаны быў перапыніць вучобу ў Сарбоне з прычыны смерці майго бацькі.
- А па дарозе заехалі ў Варшаву, адкуль і прывезлі маладую княгіню Дароціцу, адну з самых шматабяцаючых прыдворных дам каралевы, -працягнуў за князя камісар.
Князь здрыгануўся.
- Ты ведаеш, што з ёй?! Выбачайце, дужа нечакана! У вас ёсць нейкія звесткі?
- У нас на "ты" не крыўдуюць, - усміхнуўся камісар. - Нават цар.
- Але…
- Гэта была жанчына своеасаблівай прыгажосці, да таго ж славілася рашучым характарам.
- О-о-о… Як вы гэта можаце ведаць?!
- Па адпору, які яна, тады яшчэ зусім маладая і нявопытаная, дала польскаму графу, чалавеку сталых гадоў, улюбёнцу і ў некаторай ступені дарадцу самога караля.
- Вы малады яшчэ, каб ведаць гэта!
- Я ведаю гэта з успамінаў таго самага графа, з якім звёў мяне лёс.
- Буду ўдзячны, калі вы распавядзеце мне пра гэта.
- Я неспрактыкаваны апавядальнік.
- Нічога, я пастараюся зразумець.
- Тады, каб не надакучыць вам, паспрабую сцісла.
- Уважліва слухаю…
- Гэта надарылася на шляху ў Індыю. Трапіць туды я марыў з дзяцінства. Мне дазволілі далучыцца да першай пасольскай місіі, якая выпраўлялася ў гэтую краіну дзеля ўсталявання дыпламатычных адносінаў. Дзяржава была зацікаўленая ў гандлі з Індыяй. Але гэта іншая тэма…
- І ўсё-ткі…
- Місія была няўдалай, мы не дабралася нават да мяжы Індыі.
- А той чалавек?
- Якраз тады і з’явіўся ён у маім жыцці. Граф ужо вяртаўся з Індыі. А мяне на той час прыхапіла нейкая азіяцкая хвароба ў глыбіні Кызылбаш-скай дзяржавы. Паколькі гэта была тамтэйшая пошасць, паслы вымушаныя былі пакінуць мяне на догляд доктара з персаў, дакладней, пакінуць таму доктару грошы на маё пахаванне, бо пошасць была няшчадная.
- І граф выручыў вас, так?
- Можна сказаць так. І выручыў, і вылечыў. Амаль што паўгода ён апекаваўся мной там і потым, па дарозе дадому, пакуль нашыя шляхі не разышліся. Граф бачыў ува мне юнака, якога, мабыць, лічыў неабходным павучаць на прыкладах з уласнага жыцця. Адным з прыкладаў было яго пакутлівае каханне да польскай графіні Дароціцы. Кожны раз, калі ён згадваў гэтае імя, насмешлівы выраз ягонага твару змяняўся на разгублены. Неўзабаве графа пачынала ажно трэсці ад узрушання, на месца якога амаль заўсёды прыходзіла злосць. Ён раіў мне ніколі не дазваляць сабе кахання. Як шчыра, дык лепшы прыклад, каб зарачыся ад гэтага пачуцця, цяжка ўявіць сабе.
- А што, што яшчэ ён апавядаў вам пра Дароціцу?
- Казаў, што сабраў сабе атрад, каб выкрасці яе. Але яго папярэдзілі, што княгіня адплыла з купцамі. Нібыта на караван напалі нейкія бандыты, і княгіня, мабыць, загінула ў тым лупе. Хаця… я не зусім паверыў яму…
- Яго імя?! - не стрымаў сваёй нецярплівасці князь.
- Пакуль што я не магу вам назваць яго. І гэтае імя ўжо нічога не вырашае. Яго няма сярод жывых.