Кладучы руку на сваё зноў ураўнаважанае сэрца, Раман мог яшчэ дадаць, што асабліва непрыемнае ў тым моманце было тое. што нязвыклае, некранутае, як запаветная мара, дзявочае хараство ўпала ў дагледжаныя, далікатныя рукі, несумненна, спешчанага жаночай увагай графа. Непамер-насць таго выклікала нязгоду, абурэнне, пратэст, гнеў, якія тады ён не мог выказаць, і яны душылі яго ледзьве не да страты прытомнасці.
"Як там мовіў князь? А! "Чалавечая кроў ліпучая"! Цяпер я магу сказаць, што і непрытомнасць заразлівая!" - каб заглушыць неспакой, які зноў уз-няўся ў крыві ад намаляванай успамінам карціны, Раман прышпорыў каня.
Перад спускам са стромы камісар спыніўся. У далечы, якая прасціра-лася над ракой, лугавінамі, чорнымі палямі, аблямаванымі на даляглядзе цёмным краем лясоў, пад шызым небам на далоні кургана, ашчэранага на ўсе бакі завостраным бярвеннем і ражонамі, ляжала замчышча. Пахмурным днём яно здавалася казачным цмокам, які скруціўся ў кола, утвараючы між зубчастых вежаў магутнае наверша. Раман ведаў, што неўзабаве ўсё гэта будзе зруйнавана, знікне, каб застацца адзіна ў народных паданнях пра сівую даўніну.
"Шкада, не абароніць казачны цмок сваю зямлю!" - падумаў Раман, любуючыся даляглядам.
У замку яго адразу правялі да князя. Чалавек, якога камісар не ведаў, запыніўся на паўслове.
- Купец Ісай, - прадставіў князь незнаёмца Раману. - Сядайце да нас, калі ласка. Ісай, ты можаш паўтарыць свой аповед нашаму дарагому госцю? Я не маю сакрэтаў ад вас, Раман, - дадаў ён.
- Можна толькі пра самае галоўнае? - папрасіў былы купец, які і так ужо некалькі разоў ва ўсіх падрабязнасцях распавёў князю сваю гісторыю.
На днях Ісай даведаўся, што да князя раптоўна вярнулася дачка, якая згубілася яшчэ ў маленстве. Ісаю прыгадаўся адзін выпадак з ягонага даўняга купецкага жыцця, і ён вырашыў, што гэта можа мець дачыненне да князя…
…На тую пару Ісай закупляў у гэтых мясцінах тавары, якія з выгодай можна было прадаць на поўдні. Трумы ягонага сціплага на выгляд ветразніка мелі багатае начынне ў выглядзе воску, пушніны, сырых скураў, мясцовых вырабаў і нават пары кадак з дзёгцем. Хутка прыйшоў караван, з якім можна было ісці да мора. Сярод купцоў хадзіла чутка, што на адным з караблёў іхняга каравана вотай20 знаходзіцца жанчына з дзіцем, як быццам бы жонка нейкага літоўскага ваяводы. Казалі, што жанчына трымае шлях нібыта ў Кіеў, а, можа, у Львоў. Ісай здагадваўся, што знарок казалі рознае, каб ніхто дакладна не ведаў. Караван ужо добра адплыў на шляху да Дняпра, як на крутым павароце Бярэзіны некалькі ветразнікаў нечакана селі на мель. Рака нараўлівая. Паколькі ўжо цямнелася і патрэбна было стаяць на якарах да ранку, вырашылі, што досвіткам будуць разгружаць трумы, каб зняцца з мелі. Ноччу ўсе прачнуліся ад стрэлаў і крыкаў, якія далёка разносіліся над ракой. Было зразумела, што на караван напалі. З карабля Ісая хутка спусцілі два чоўны, каб рушыць на дапамогу купцам. Рабаўнікоў было няшмат. Але адчувалася, што гэта смелыя, нахабныя і ар-ганізаваныя людзі. У святле маладзіка, які ўзышоў на небе, адразу ўбачылася лодка, якая хутка адыходзіла ад бліжняга карабля. Людзі на чоўне Ісая з усяе моцы налеглі на вёслы, каб адсекчы лодку ад берага. У лодцы рабаўнікоў, спрабуючы вырвацца, закрычала жанчына. Напэўна, у яе адабралі дзіця, бо дзіця заплакала, а жанчына маліла не рабіць дзіцяці шкоды. Час ад часу яна супакойвала напалоханую дзяўчынку: "Не бойся, Дарута! Я тут, дачка!…" Лёгкі човен Ісая першым дагнаў тую клятую лодку! Каля самай кармы з маленькай дзяўчынкай на руках стаяў высокі, худы мужчына. Калі човен зачапіў іхнюю карму, жанчына з жахам кінулася да яго: "Дарута! Граф! Вінцэсь! Не ўпусціце Даруту!" На беразе чакалі рабаўнікоў людзі з коньмі. Адтуль стралялі. Уладальнік карабля, з якога скралі жанчыну, крычаў, каб ратавалі ваяводку з дзіцем, абяцаючы ва ўзнагароду ўсе свае тавары. Напэўна, ён быў паранены, бо нечакана зваліўся за борт і пайшоў на дно. Плынь на павароце была не проста хуткая, але яшчэ і вірлівая. Нехта з матросаў, што падышлі на іншых чаўнах, кінуўся ў ваду ратаваць купца. Ісай не ведаў, што сталася там, але купца таго болей ніхто не бачыў. Чоўны купцоў разам абкружылі лодку і, трымаючы бусакамі з усіх бакоў, загадалі скласці зброю і здацца. І тады той, каго жанчына назвала Вінцэсем, кінуў дзіця ў лодку, а сам падхапіў на рукі жанчыну і скочыў з кармы. Моцны ўсплёск вады перавярнуў адзін з чаўноў, і яго адразу панесла плынь. Людзі з таго чаўна чапляліся за лодку, спрабуючы залезці ў яе, але тыя, хто быў у лодцы білі іх вёсламі, скідалі нагамі. Матросы не пакінулі жывымі нікога ў той лодцы. Калі выкідалі ў раку забітых, Ісай убачыў маленькую дзяўчынку, якая хавалася пад сядушкай, прыкармавой банкай. На адным з зачэпленых бусакоў боўталася напалову ў вадзе багатая накідка яе маці. Ісай загарнуў малую ў тую мокрую накідку. Так і вярнуўся на карабель, дзе яго чакала сястра Марухна. Яны былі блізнятамі і ў дзяцінстве амаль што не расставаліся. А пасля таго, як у час аднаго з казачых пагромаў загінулі іхнія бацькі, ужо заўсёды былі разам. А тады, ранкам, калі здымалі з мялізны ветразнікі, высветлілася, што гэта зусім не мель, а затопленыя карчы, скручаныя разам з камянямі ланцугом…