- Гэта не я! Тамаш! - рашыўся Халей, каб усё-ткі выпытаць у пана сваю віну. За час ягонай службы назбіраўся, мабыць, воз правінаў. Заставаўся шанец, што пан уведаў нешта не такое ўжо значнае.
- Тамаш? - з’едліва перапытаў граф. - Да чаго тут Тамаш?
- Ён. ён грукаў у дзверы, - Халей ажно заікнуўся ад сваёй здагадкі. Ён сцяўся, не жадаючы верыць у горшае.
Насцярожанасць і страх у вачах цівуна казалі графу, што ён узяў слушны шлях.
- Якія дзверы?
- Ну, тыя… за якімі пан быў з дзеўкай. Тамаш, калі ўбачыў мяне, занепакоіўся, усё паказваў мне на дзверы, і я падумаў, што нешта здарылася там. А прыехаў, каб паведаміць пра грэблю.
- З якой дзеўкай? - шчыра не зразумеў граф.
- Ды з дзеўкай! Дарутай!
Граф не ведаў, куды вядзе ягоны допыт.
- Хто табе сказаў імя князёўны?
- Князёўны? Якой князёўны? - не зразумеў Халей.
- Князёўны! - гыркнуў граф, не маючы цярпення размаўляць з дурнем. Ён ужо шкадаваў, што ўсчыніў гэты нікчэмны допыт, каб спагнаць сваю незадаволенасць тым, што адбылося ў пакоі князёўны.
- Паночку, я бачыў дзеўку тваю, пахожую, Даруту. Бажуся, ніякай князёўны не ведаю і не бачыў! Не вінны я ў гэтым!
Граф зноў не разумеў нічога. Цівун мог даведацца ад дворні імя Даруты, і хто б не шапнуў тады, што гэта дачка князя…
- Кажы! - загадаў ён на ўдачу.
- Не бачыў, клянуся, не бачыў!
Граф вырашыў супакоіць напалоханага цівуна.
- Хто табе сказаў, што князёўна ў маёнтку?
- Ніхто, паночку, ніхто! Не ведаю я гэтага!
- Хто табе сказаў, што яе завуць Дарутай?
- Дзеўку? - запытаўся Халей, пачунаючы сумнявацца ў розуме пана.
- Пся крэў! Ты што, здзекуешся з мяне?! Скуру спушчу!
Цівун імгненна вырашыў казаць пра тую, каго ведае, абы не маўчаць.
- Дарута з Шэйпічаў! Як жа не ведаць мне! Як бы служыў табе, каб халопаў тваіх не ведаў!
Граф разгубіўся.
- Ты хочаш сказаць, што дзяўчыну, якую ты бачыў у пакоі, завуць Дарутай і яна з Шэйпічаў? Так?
- Так, паночку! - узрадаваўся Халей, што нарэшце яны паразумеліся.
- Яна што… нарадзілася там? - асцярожна запытаўся граф. Ён пачынаў думаць, што пан Змога і князь няблага разыгралі яго! Жарт быў даволі арыгінальны, і граф не шкадаваў, што шчодра заплаціў за яго. Дзяўчына вартая гэтага. "Ды і вярнуся ў Варшаву, будзе што распавесці…" - радаваўся граф, уяўляючы сябе не меней, як на прыёме ў караля.
- Не, з прышлых. Ішлі да князя. Дзеля пацехі пасяліў іх на тваёй зямлі, сказаў, што князь у іхнюю хату сам заглядае часам.
- З кім пасяліў?
- З маткай.
Граф зарагатаў і ад задавальнення ажно ляпнуў сябе па калене.
Не разумеючы, што гэтак развесяліла пана, Халей далікатна падхіхікнуў.
- Ну, што ж, хвалю!
- Верай і праўдай служу! - з пачуццём выказаўся Халей, радуючыся, што ўсё так добра скончылася.
- Паслужы яшчэ. Прывязеш заўтра ейную матку сюды.
- Матку… - разгубіўся Халей. - Паночку, памерла тая матка!
- Добра. Можаш ісці.
Цівун пакідаў пакой, калі граф наўздагон гукнуў яго.
- Чакай! Гэта не тая дзеўка, па якую ты ездзіў у Шэйпічы?
- Яна.
Граф апусціўся на лаву для прысутных. Смерць дзядзькі, без’языкі Тамаш, забіты халоп, князь, Дарута, цівун… Ва ўсім гэтым была нейкая страшная загадка.
- Кажы!
Халей бухнуўся на калені. Ён разумеў, што пан усё адно дазнаецца цяпер. Ці ў дзеўкі выпытае, ці хто з шэйпіцкіх шапне, што Ходзька з грэблі прыскакаў, ды выцягнуў яго з Тамашам з полымя, таму ніяк не мог быць забітым у бойцы. Дазнаецца, што ўспомніў Халей пра дзядзьку пана, калі дах ужо абваліўся. Можа быць, каб раней, дык таксама жывым застаўся. Здагнала Ходзькава кроў…
Тое, што граф пачуў ад цівуна, уразіла настолькі, што цівун мог спакойна пакінуць маёнтак. Напалоханы сваім прызнаннем, Халей не мог крануцца з месца.
Граф нанова перажываў смерць свайго дзядзькі. Ён раптоўна адчуў вострую нянавісць да гэтай зямлі, на якой заставаўся чужынцам. Крыўда, агіда, гнеў на ўсё тутэйшае мужыцкае племя, на хуткаспелых шляхціцаў, якія множацца ў часе няспынных войнаў, і нават на лаву, што была пад ім.
Лава была бліжэй ад усіх, і граф біў яе кулакамі, нагамі… Ён не заўважаў, колькі гэта доўжыцца. У нейкі момант ён убачыў цівуна, які спалохана і аддана глядзеў яму ў вочы. Да сцяны баязліва ціснуліся пісар і конюхі.
У пакой спаважна ўвайшоў лёкай.
- Два паны, па якіх пасылалі, чакаюць прыёму ў кабінеце пана графа!