- Трывай, Дарута. Адпачнеш ужо ў лагеры. А пакуль што хадзем да Жданкі, залезеш да яе пад коўдру, абедзвюм цяплей будзе.
У лагер Воцеха вырашылі ісці ноччу. "Галоўнае - пазбегнуць пераследу. Ворагі, мабыць, упэўненыя, што разам з нападаючымі падарваліся ці згарэлі ўсе, хто знаходзіўся ў крэпасці. Несумненна, яны будуць разбіраць руіны, шукаючы сваіх і некаторы час пільнаваць разбураную крэпасць на той выпадак, што мы схаваліся недзе, - разважаў Войцех. - Гэта дасць нам магчымасць адпачыць у лагеры, сабрацца з сілай і думкамі ў новы шлях".
Апоўначы дабраліся да прыхаванай пераправы, якой лясны атрад карыстаўся на свае патрэбы. Па дарозе, недзе ўжо на падыходзе да лагера, Раман знік. Дарута не жадала запытацца пра яго нават у князя. Князь таксама не згадваў пры ёй Рамана.
Прайшло амаль тры тыдні з таго дня, як яны прыйшлі ў лагер. За гэты час большасць з уцекачоў вырашылі застацца ў атрадзе Войцеха. Князь яшчэ па дарозе абвясціў Даруце, што павязе яе ў Варшаву, каб там пакінуць пры двары караля пад нагляд родзічаў княгіні, ейнай маці. Свае далейшыя планы князь не даводзіў. Гэта непакоіла Даруту. Ёй не хацелася расставацца з князем. Ды і тут расстанне з людзьмі, якія заставаліся ў лагеры, клалася цяжарам на сэрца. Яцка з Нябогам сышлі яшчэ да аблогі. Жданку ў Шэйпічах ужо даглядалі родзічы Войцеха. Яна пачала не толькі прачынацца, але і выразна прамаўляць асобныя словы. Пра Ходзьку так нічога і не было вядома. Войцех абяцаўся дазнацца і паведаміць ёй. І айца Стахора болей не бачылі ў лагеры. Нехта чуў, што святар жадае атрымаць пострыг у Лаўрышаўскім манастыры, каб сваё астатняе жыццё прысвяціць маленню за душы тых, каго загубіў споведдзю ў маскавітаў. Было зразумела, што наўрад ці ўсім ім давядзецца яшчэ сустрэцца на сваёй зямлі. Скончыцца вайна, будуць жывымі, кожны пойдзе сваёй далейшай дарогай. І ўжо ніколі болей не сабрацца гэтым людзям ні за сценамі замка, ні пад ягоным дахам. Апошнімі днямі, пакідаючы вернага Белазора ў лагеры, Дарута пешшу абыходзіла мясціны, не ведаючы, на які час расстаецца з імі, магчыма, нават назаўсёды. Яна так і не адважылася наведаць Шэйпічы, дзе пражыла з Марухнай апошнія гады. Ды нічога там не заставалася такога, што магло паклікаць яе туды, дзе яна перажыла самы вялікі жах свайго жыцця. За дзень да прызначанага ад’езду дзяўчына вырашыла схадзіць на абрубель, каб развітацца з Марухнай.
На пакрытым дзірваном грудку, робячы яго амаль непрыкметным, рэдкімі сонечнымі плямкамі яшчэ ляжала апалая лістота. Парывісты вецер перабіраў апусцелае голле бяроз, якія злёгку патрэсвалі белымі плячыма, паказваючы свой нораў. Высока ў небе і ў распасцёртай удалеч Бярэзіне марудна плылі рэдкія аблокі. Даруце здалося, што паляна з бярозамі, ёю, магілкай Марухны ляціць у прасторы. Ляціць у новую невядомасць. Дарута апусцілася на калені перад грудком.
- Я шчаслівая, Марухна. Дзякую табе. Спі спакойна. Ты паспела сказаць самае галоўнае. Я ўсё знайшла. Але ты схлусіла перад смерцю, Марухна, калі сказала, што не маці мне. Ты стала мне сапраўднай маці, маёй дара-гой, ласкавай, светлай, вернай, любай маці. Ты правяла мяне па жыцці, навучала, абараняла і лекавала. Я была шчаслівая з табой! Ты зберагла свабоднай маю душу, каб я магла знайсці і ўсвядоміць маё цяперашняе шчасце. Я сустрэлася з маім бацькам, і мы цяпер разам. Я ўспомніла тую, блаславёную, дзівосную, пяшчотную жанчыну, якая нарадзіла мяне і берагла. Я вельмі люблю яе! Скажы ёй пра гэта, маці мая Марухна… -Дарута адчула, што нехта стаіць за яе спіной. - Хто ты? - запыталася яна, не павяртаючы галаву. Але ніхто не адказаў. Дзяўчына азірнулася.
За ёй стаяў згорблены Ісай. З шырока расплюшчаных вачэй, якія, не зміргваючы, глядзелі на Даруту, губляючыся ў складках змошчанага твару, цяклі слёзы. Дарута адвярнулася да магілкі. Яна адарвала край дзёрну і выцягнула з-пад яго сякеру. Стоячы па-ранейшаму на каленях, дзяўчына абедзвюма рукамі працягнула яе Ісаю.
- Ісай, мне князь пераказаў тое, што паведаміў ты яму пра маю маці, пра тваю сястру Марухну, якая стала маёй другой маці. Яшчэ я ведаю, што ты вырашыў застацца ў атрадзе. На гэтай сякеры я паклялася, што
за кроў, якая сцякала па ёй, будзе адплочана. Вазьмі сякеру, Ісай. Гэта
была кроў тваёй сястры.
Ісай моўчкі ўзяў сякеру. Ягоныя рукі дрыжалі. Ён пацалаваў лязо, рудыя плямы на якім, магчыма, былі слядамі ад крыві Марухны.
- Чалавечая кроў ліпучая… - вейкі і рукі Ісая задрыжалі. Ісай наблізіў лязо да зморшчанага лоба, затым да вуха, як бы слухаючы метал, і зноў прыклаў да вуснаў. - Рэч, зробленая чалавекам, як і чалавек, мае свой лёс… - Ісай на хвілю задумаўся. - Часам ейны лёс здольны падпарадка-ваць лёс чалавека, - дадаў ён, узіраючыся ў сякеру. - Пакуль што лепш ёй заставацца тут і берагчы спакой Марухны.