Valona ohista ingradi, keyin indamay og‘ir-og‘ir nafas olishga tushdi. Uning tomog‘idan hushtak chalingandek tovush chiqdi, buning sababi gidravlik yostiqchalar, kamarlar bilan bog‘lanmagan ko‘krak qafasi o‘pkaga ozgina bo‘lsa-da, havo o‘tkazishga intilayotganidan edi.
Rik qiynalib nafas olarkan, uning ruhini ko‘tarish, o‘zini shu yerda ekanligini bildirish niyatida ma’nosiga e’tibor qilmay, nimalarnidir so‘zlay boshladi. Qizning vujudini to‘ldirayotgan mavhum kelajak oldidagi qo‘rquv hissi tamoman yo‘qolishi lozim.
Bu kema — ajoyib kema edi, lekin Valona hech qachon uchmagan.
— Valona, saldan keyin kema sakraydi — bunda biz giperfazoga o‘tib, yulduzlararo masofaning katta qismini bosib o‘tamiz. Sen buni hatgo sezmaysan. Faqat. yuraging bir marta shig‘ etadi xolos. Rik bu so‘zlarni asta-sekin, bo‘g‘inma-bo‘g‘in qilib aytdiki, bunga ancha vaqt ketdi.
Ularni bosayotgan og‘irlik yo‘qola bordi, devorga bog‘lab qo‘ygan ko‘rinmas zanjirlar bo‘shashib pastga quladilar. Og‘ir nafas olayotgan Rik bilan Valona o‘tirib qolishdi.
— Yaralanmadingmi, Rik?
— Menmi?! — Rik kemada qanday yaralanishi mumkinligini o‘ylab, nafas rostlashga ulgurmagan bo‘lsa-da, kulib yubordi. — Qachonlardir men oylab biron-bir sayyoraga qo‘nmay uchardim.
— Nega? — so‘radi qiz. U yaqinroqqa emaklab keldi-da, o‘zining Riki shu yerda ekanligiga ishonch hosil qilish uchun, qo‘llarini uning yuziga tekkizdi.
— Ishim shunaqa edi.
— Ha, — tasdiqladi qiz. — Sen Hech Nimani tadqiq qilgansan.
— To‘ppa-to‘g‘ri. Men huddi shu ish bilan shug‘ullanganman. Sen buning ma’nisini tushunasanmi?
— Yo‘q.
Rik qizning baribir hech narsa anglay olmasligini bilardi, lekin gapirishni istardi. U ko‘rgan-kechirganlarini eslashni, eslay olishidan lazzatlanishni xohlardi.
Bilasanmi, Butun Olam yuzlab turli modsalardan tashkil topgan. Biz bu moddalarni elementlar deb ataymiz. Temir ham, mis ham — elementlardir.
— Men ularni metall deb o‘ylardim.
— Juda to‘g‘ri, lekin ular bundan tashqari element hamdir. Kislorod, azot, utlerod, palladiy — hammasi ham element. Lekin, borliqsa eng asosiy element — vodorod va geliydir. Ular juda odsiy tuzilganlar hamda juda ko‘p uchraydilar.
— Bu haqsa ilgari hech eshitmagandim, — dedi Valona.
— Butun Olamning to‘qson besh foizi vodorodsan iborat, qolganining asosiy qismi esa — geliy. Hattoki, fazoda ham xuddi shunday.
— Men bir paytlar, — dedi Valona, — fazoni bo‘shliq deb eshitgandim. U yerda hech narsa yo‘q ekan. Shu to‘g‘rimi?
— Unchalik to‘g‘ri emas. Deyarli hech narsa yo‘q desa bo‘ladi. Men koinot tadqiqotchisi bo‘lganman, buning ma’nisi shuki, men fazo qa’rida kezar ekanman, undagi elementlardan oz miqdorda olib, ularni tekshirardim. Ularda qancha vodorod, qancha geliy va boshqa elementlar borligini aniqyaardim.
— Nega?
— Chunki elementlar fazoda turli miqsorda tarqalgan. Ba’zi joylarda geliy ko‘p bo‘lsa, boshqa makonda natriy mo‘lroq va hokazo. Ana shunday maxsus tarkibli to‘planmalar fazoda oqib yuradilar. Bular koinot oqimlari deyiladi. Agar ularning xususiyati va yo‘nalishi o‘rganilsa, Butun Olamning kelib chiqishi hamda rivojlanishni tasavvur etish mumkin.
— Buni qanday bilish mumkin?
Rik ikkilandi.
— Hech kim aniq aytolmaydi… — Shu tobda uning bilimlarga cho‘mgan ongi yayrar, Rik ularning tugab qolishidan cho‘chigancha so‘zida davom etardi. — Keyin biz Gallaktikaning hamma joyidagi zichlikni, 5tni koinot gazi quyuqligini aniqlaymiz, bu kemalarning giperfazodagi sakrashini oldindan belgilash uchun zarur. Nihoyat… — u gapirishdan to‘xtadi.
Valona diqqat bilan davomini kutdi. Lekin Rik qotib qolgandek edi. Qorong‘ulikda qizning bo‘g‘iq tovushi eshitildi:
— Rik? Senga nima bo‘ldi, Rik?
U indamasdi. Qiz Rikning yelkasidan ushlab silkiy boshladi.
— Rik! Rik!
Shunda hozirgidek bardam, tetik Rik emas, balki ilgarigi g‘amgin va ma’yus Rik javob berdi:
— Lona, biz yomon ish qilib qo‘ydik.
— Nega? Qanday yomon ish?
— Qochmaslik kerak edi. Bu kemaga ham bekor chiqsik.
Rikning vujudi titrar, uning peshonasini marjonday ter qoplagan, Valona uni artar edi.
— Nega? — so‘radi qiz. — Nega?
— Agar Novvoy kuppa-kunduz kuni bizni shaharda olib yurmoqchi bo‘lgan ekan, demak, u nazoratchilardan xavfsiramagan. Novvoy otib o‘ldirgan nazoratchi esingdami?
— Ha.
— Uning aft-basharasi qanaqa edi?
— Unga qarashga botinmagandim.
— Men esa botingandim, uning yuzida g‘alati bir ma’no bor edi. Lekin o‘sha damda mulohaza qilib o‘tirmagandim…Lona, u nazoratchi emasdi! U — Rezident edi, Lona! U — nazoratchi kiyimidagi Rezident edi!
Achchiqlangan Samiya Fayf qizi xonaning u burchagidan bu burchagiga tez-tez borib kelardi. Uning tim qora sochlari hurpaytirib turmaklangan, baland poshnalar esa bo‘yini balatsdroq qilib ko‘rsatardi. O‘rtasidan bilinar-bilinmas iz tushgan pista dahani titrardi.
— Yo‘q, — pichirladi u, — menga nisbatan bunday qilishga haqqi yo‘q. Bunga yo‘l qo‘ymayman… Kapitan!
Uning tovushi keskin va qat’iy jarangladi. Kapitan Reysti kelib ta’zim qildi.
— Xizmat, xonim?
— Menga buyruq berilmasin, — dedi tantanavor ohangda u. — Men yosh bola emasman. O‘zimga uzim xo‘jayinman. Men shu yerda qolaman.
— Tushuning, xonim, — dedi ehtiyotlik bilan kapitan. — Bu mening buyrug‘im emas. Mendan so‘rab ham o‘tirishgani yo‘q. Menga nima qilish lozimligini aytishsi, xolos. Mana buyruq nusxalari.
— Sizning buyruqlaringiz meni qiziqtirmaydi. Samiya qayrildi-da, poshnalarini gez-tez taqillatib undan uzoqpashdi.
Kapigan qizga yetib olib, yumshoqg‘dana so‘z qotdi:
— Buyruqsa aytilishicha, siz uchishni istamasangiz, meni kechirasiz, sizni kuch ishlatib kemaga olib borishga majburdirman.
— Bunga haqqingiz yo‘q! — Qiz keskin u tomonga yuzini burdi.
— Buyruq shundayki, men har qanday ishga tayyor bo‘lishim lozim.
Qiz uni tinchlantirishga urindi.
— Kapitan, axir, haqiqiy xavf yo‘q. Bu juda kulgili va bema’ni buyruq! Shahar tinch. Bor-yo‘g‘i, kecha kechqurun kutubxonada bir nazoratchini do‘pposlab ketishibdi.
— Boshqa bir nazoratchi bugun ertalab yana o‘sha florinaliklar tomonidan o‘ldirilgan.
— Ularning menga qanday aloqasi bor? Men nazoratchi emasman.
— Xonim, kema uchishga tayyor. Bir oz o‘tirib u parvoz etadi. Shu paytda siz uning ichida bo‘lishingiz shart.
— Mening ishim-chi? Tadqiqotchilarim-chi? Siz tushunasizmi o‘zi…
Qayoqsan ham tupgunardingiz.
Kapitan indamadi. Qiz teskari o‘girildi. Mis rangli, sutdek oppoq kumush sim qo‘shib to‘qshtgan kirt matosidan tikilgan ko‘ylak uning yelkalari, qo‘llarining ajib bir do‘mboqyaigini, go‘zalligini ajratib ko‘rsatardi. Kapitan Reysti Oliyzot Xonimga nisbatan odsiy sarklikning nigohida mujassamlashishi shart bo‘lgan izzat-ehtirom, yuvvoshlik va hissizlikdan boshqacharoq bir ma’noda nigoh tashladi. U doimo, nega shunday go‘zal jonon o‘z vaqtini qandaydir ilmiy ishlarga sarflashga chin dildan ajablanardi.
(Davomi kelgusi sonda.)
OLIYZOT XONIM
O amiya bir narsani yaxshi bilardi: Samiya Fayf qizining ilm bilan shug‘ullanishiga, Sarkning oqsuyak Oliyzot Xonimlarining asosiy vazifasi — jamiyatda dabdaba bilan ko‘zga tashlanib turishi va ikkitadan kam bo‘lmagan (lekin ko‘p ham emas) sarklik Skvayrni dunyoga keltirishdan iborat, deb biluvchilar g‘ijinib boqardilar.
Ular qizning oldiga kelib:
— Samiya, siz haqiqatan ham kitob yozyapsizmi? — deb so‘rashardi va ko‘rsatishni iltimos qilishardi, so‘ng qiqirlab kulardilar.
Bular ayollar edi. Erkaklar esa o‘zlarining shirin so‘zlari, o‘tli nigohlari yoki qizning nozik belidan bir martagina quchib, Samiyani bunday ahmoqgarchilikdan qaytarish hamda uning diqqatini haqiqiy muhim ishlarga jalb etish mumkin, degan aqidalari bilan yanada jirkanchroq ko‘rinardilar.