Stin qichqirib yubordi: «Balle!» Balle xiralashib qolgan ko‘zlarini katta-katta ochdi; Runening o‘z qiyofasi joylashgan to‘g‘ri to‘rt burchakli hajmga qandaydir jilva bag‘ishlab turgan tilla tishlari lablari ortiga berkindi. Bort esa qotib qolganga o‘xshardi.
— Davom etaman, — dedi Fayf. — Sarklikni o‘ldirgan odam, u yerda qolgan kulni o‘sha sarklikning yondirilgan kiyim-kechaklari qoddig‘i va qotillikni o‘z joniga qasd qshish yoxud qandaydir dushmanlik natijasi deb o‘ylashsin, degan umidda bo‘lgan. Kul tarkibini tadqiq qilish sarkliklarshshg kirtdan tikilgan kiyimini nazoratchtsharning sellyulitdan iborat maxsus kiyimidan farqlab berishi mumkinligini qotil bilmagan.
Demak, Yuqori shaharning qayeridadir sarklik kiyimidagi Rezident berkinib yotibdi. Bu florinalik nazoratchi qiyofasida uzoq yurish xavf-xatardan holi etmasligini sezib, Skvayr qiyofasiga kirgan. Bu ishni o‘zi amalga oshira olishi mumkin bo‘lgan yagona usul bilan bajargan.
— U qo‘lga tushganmi? — xirilladi Bort.
— Yo‘q, hali ushlanmagan.
— Nega? Sark haqqi, nega?
— U qo‘lga tushadi, — dedi befarqlik bilan Fayf. — Hozir bizning muhimroq ishlarimiz bor. Uning jinoyati boshqa muammolar oldida holva.
— Maqsadga o‘ting! — talab qildi Rik.
— Sabr tagi — sariq oltin. Avvalo ayting-chi, o‘tgan yili koinot tadqiqotchisining Yo‘qolgani esingizdami? Bu hodisalar bir-biriga bog‘liq. Hamma ish Florina kutubxonasidan koinot tadqiqiga oid kitoblarni so‘rashdan boshlandi-ku. Men kutubxonadagi mojaroda qatnashgan uch kishini tasvirlashdan boshlamoqchiman, so‘zlarimni bo‘lmay turishingizni iltimos qilaman.
Birinchisi — Rezndent. Uchlikning engxavflisi. Sarkdaga xizmati bo‘yicha ishonchli va idrokli kimsa degan fikr uyg‘otgan. Afsuski, u o‘z iste’dodini bizga qarshi ishlatibdi. To‘rt kishining o‘limiga, shubhasiz, u aybdor. Har qanday kimsa uchun yuqori natija.
Ikkinchi shaxsayol kishi. U oddiy mehnatkash, chiroyli emas va savodsizroq. Biroq, uning ota-onasi, agar esingizda bo‘lsa, bundan yigirma yil ilgari osonlik bilan bostirilgan kulgili dehqonlar fitnasini uyushtirgan «Kirt dillari» ning a’zosi edi. Endi esa eng g‘aroyib hisoblanuvchi uchinchi kishiga o‘taman.
Biz faqat oxirgi o‘n yarim oy mobaynidagi hayoti to‘g‘risida ma’lumotga egamiz. U Florina paytaxti yaqinidagi qishloqdan g‘irt telba holida topib olingan. U yurishni, gapirishni, hattoki ovqat yeyishni bilmas edi.
Uning koinot tadqihotchisi yo‘holgandan so‘ng bir necha hafta o‘tgach paydo bo‘lganiga diqqat qiling. Uning bir necha oy davomida gapirishga va hatto kirt fabrikasida ishlashga o‘rganib olganiga ham e’tibor bering. Qaysi telba bunday tez eshushini yig‘ib oladi? Buning sababi bitta — u ruhiyat zondi ta’siriga uchragan.
Bu ishni faqat Sarkda yoki Florinadagi Yuqori shaharda bajarish mumkin. Tadqiqotning to‘liq bo‘lishi uchun Yuqori shahardagi barcha tabobatxonalar tekshirib chiqilgan. Shundan so‘ng odamlarimizdan biri manavi telba paydo bo‘lgandan keyin vafot etgan barcha hakimlarning yozuvlarini qarab chiqish ham lozim, degan fikrga kelgan. Men bu odamning yuqoriroq lavozimga ko‘tarilishiga yordam beraman.
Tabobatxonalarning birida telba haqidagi yozuvlarni topdik. U olti oy ilgari sog‘lig‘ini tekshirtirish uchun olnb kelingan. Uni uchlikdagi ikkinchi kishi — ayol olib kelgan. Bu xufiyona qilingan bo‘lsa kerak. Hakim telbani tekshirib, uning ruhiyat zondi ta’sirida ekanligini aniqlagan.
Shu yerda qiziq bir holat bor. Hakim Yuqori va Pastki shaharlarda ham tabobatxona ochganlarning biri edi. Bu xayolparast mahalliy aholi ham birinchi darajali tibbiy yordamga loyiq deb hisoblagan.
U haddan tashqari pishiq-puxta bo‘lgani uchun ikkala tabobatxonaga, qaytaraman, ikkala tabobatxonaga keluvchilar haqidagi ma’lumotlarni, ularning florinalik yoxud sarklik bo‘lishlaridan qat’iy nazar, erinmay yozib borgan. Xullas, boyagi aytgan odamimiz bir tabobatxonadagi yozuvlarni ikkinchi tabobatxonadagi nusxalari bilan solishtirgan. Natija qanday deysizmi? Anavi telba haqidagi yozuvning nusxasi topilmagan! Bu yozuv Yuqori shahar tabobatxonasidagina mavjud bo‘lgan. Pastkida-chi? O‘sha odam florinalik edi, chunki uni florinalik ayol olib kelgan, u sog‘lig‘ini Pastki shaharda tekshirtirgan — bularning barchasi daftarga bitilgan. Endi savol tug‘iladi: bu yozuvning u yerdagi nusxasi qayerda?
Bunga faqat birgana javob berilishi mumkin. Kimdir uning boshqa nusxasi borligini bilmay turib Yo‘q qilgan. Bu haqda keyinroq so‘z ochaman…
Telba haqida xavfsizlik xizmatiga ma’lum qilish darkorligi to‘g‘risidagi yozuv hakimning qog‘ozlarida qayd etilgan. To‘g‘ri tadbir mo‘ljallangan, chunki ruhiyat zondining qo‘llanilishi yo jinoyatchilikka, yo buzuqlikka ishora. Lekin, axborot tegishli joyga yetkazilmay qolgan. Bir hafta o‘tar-o‘tmas baxtsiz hodisa tufayli hakim halok bo‘lgan. Bu o‘ta detektiv voqea, shunday emasmi?
Endi bu hodisaga boshqa tomondan nazar tashlaylik. Ya’ni, telbani unutaylikda, koinot tadqiqotchisini eslaylik. Yodingizda bo‘lsa, tadqiqotchi haqidagi ilk xabar, uning kemasining sayyoraga qo‘nishga tayyorlanayotganligi to‘g‘risidagi axborotning Transport Byurosiga yuborilishi bilan bog‘liq edi. Keyinroq, uning bundan avvalgi yuborgan xabari qam mavjudligi aniqlangandi.
O‘shanda koinot tadqiqotchisi hadeganda qo‘nabermadi. Yaqin fazoda izlari ham topilmadi. Bunnng ustiga, uning yuborgan xabari yo‘qolgan YUKTB bizni bu xabarni berkitishda aybladi. Xavfsizlik xizmatimiz esa bu xabarni tashviqot maqsadida atayin to‘qib chiqarilgan uydirma, deb hisobladi. Hozirgi paytda, men ikkala tomonning nohaqligiga amin bo‘lyapman. Haqiqatda ham, xabar yuborilgan, lekin u Sark hukumatiga yetib kelmagan.
Tasavvur qilaylik, biron-bir kimsa unga hozircha Iks deb nom beraylik, Transport byurosi daftarlarini o‘qish imkoniyatiga ega. O‘sha Iks ma’lum vaqtda koinot tadqiqotchnsining axborotnomasidan voqif bo‘ladi. Shundan so‘ng, u tadqiqotchi kemasiga maxfiy subradioxabar yuborib, uni uncha ko‘zga ilinmas shaxsiy fazo bekatiga yo‘naltiradi. Iks koinot tadqiqotchisini o‘sha yerda kutib oladi. Telba tadqiqotchi shu zahotiyoq dilidagi gaplarni to‘knb sola boshlaydi. Uning so‘zlari qanchalik betayin, telbanamo, tomdan tarasha tushgandek bo‘lmasin, Iks ulardan o‘zining tashviqot maqsadlarida foydalanish mumkinligini anglaydi. U o‘znning do‘q-po‘pisali maktublarini bizga — Buyuk Skvayrlarga jo‘natadi. Ilgari men Trantorga to‘nkagan ayb-maqsadlar uniki bilan mos tushadi. Agar biz u bilan kelisha olmasak, u Florinada halokat haqvda mish-mish tarqatib, butun ishlab chiqarishni izdan chiqarishni va bizni taslim etishni niyat qilgan.
Iks koinot tadqiqotchisini o‘ldirishi mumkin edi, biroq, menimcha, tadqiqotchi unga axborot manbai sifatida keyinroq ham kerak edi. chunki u koinot tadqiqi bo‘yicha hech vaqoni tushunmas, o‘z do‘q-po‘pisasini usiz asoslay olmasdi, yoki mabodo yengilgan taqdirda, tadqiqotchi evaziga qutulib ketishni o‘ylab qo‘ygandi. Xullas, niyati qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, u ruhiyat zondini ishlatadi. Bundan so‘ng, uning ixtiyorida o‘jar koinot tadqiqotchisi emas, beozorgina telba paydo bo‘ladi. Ma’lum muddat o‘tgach, uning es-hushi joyiga kelishi mumkin edi.
Xo‘sh, keyin-chi? Shunday qilish kerak ediki, but/n yil bo‘yi lavozimli kishilarning bitta-yarimtasi uni ko‘rib qolmasnn. Shuning uchun, daholarcha oddiy yo‘l tanlaydi. U o‘z asirini Florinaga olib o‘tadi, koinot tadqiqotchisi u yerda kirt fabrikasida ishlovchi esi yarim ishchiga aylanadi.
Menimcha, o‘tgan Yil davomida Iks yoki uning ishonchli vakili, koinot tadqiqotchisi «tashlangan» joyga borib uning sog‘lig‘i va xavfsizlishdan xabar olib turgan. Ana shunday safarlarning birida, u telbani hakimga ko‘rsatilganini bilib qoladi, hakim esa albatta bu haqda yuqornga xabar qilish zarurligini anglaydi. Shuning uchun, hakim halok bo‘ladi, kasallik varaqasi Pastki shahar tabobatxonasidan yo‘qoladi. Bu Iksning birinchi xatosi edi, u yana qayerdadir bu yozuvlarnnng nusxasi mavjud bo‘lishi ehtimoli borligini o‘ylab ham ko‘rmagandi.
Shunday vaqtda Iks yana bir xatoga yo‘l qo‘yadi. Telbaning es-hushi tezlikda qayta boshlaydi, mahalliy Rezident esa uning gaplari shunchaki valdirash emasligini darhol anglaydi. Balki, telbani hakimga ko‘rsatgan qiz, uning ruhiyat zoqdi ta’siriga duchor etilganligini Rezidentga aytgandir. Bu faqat gumon.