Bor-yo‘q voqea mana shundan iborat.
Fayf kuchli qo‘llarini birlashtirib tinglovchilardan javob kutdi.
— Mening fikri ojizimcha, — dedi Balle ohnsta, — siz bir yil ilgarigadek, kurakda turmaydigan voqeani to‘qib chiqardingiz. Gaplaringizning o‘ndan to‘qqizi gumon.
— Bo‘lmagan narsa! — dedi keskin Bort.
— Iks deganingiz kim? — so‘radi Stin. — Siz uning kimligini aniqlamaguningizcha, gapingizning ma’nisi yo‘q. — U nazokatli esnar ekan, barmoqlari bilan og‘zini to‘sdi.
— Har hodsa, orangizdagi bir kishi gap nimada ekanligini yaxshi biladi! — hichqirdi Fayf. Gap Iks shaxsi haqida ketyapti. Agar mening mulohazam to‘g‘ri bo‘lsa, Iks — ushbu xislatlarga ega shaxs. Eng avvalo Ikskuzatuv bo‘limi bnlan bog‘langan kishi. U — tovlamachilikni keng miqyosda uyushtira oluvchi shaxs. U — koinot Tadqiqotchisini Sarkdan Florinaga biron-bir qiyinchiliksiz jo‘nata oluvchi kimsa. U — hakimni «baxtsiz tasodif» ga uchrata oluvchi odam. U — duch kelgan oddiy kishi emas. Demak, u Buyuk Skvayr bo‘lishi kerak. Shunday emasmi?
Bort o‘rnidan turib ketdi. Stin jazavaga tushib kuldi. Runening yog‘ g» osgan ko‘zpari yona boshladilar. Balle esa ohista bosh chayqadi.
— Koinot haqqi, Fayf, kimni ayblayapsiz? — chiyilladi Bort.
— Hozircha hech kimni, — Fayf pinagini buzmasdi, — alohida olganda hech kimni. Keling, o‘ylab ko‘raylik. Biz besh kishimiz. Iksning qilgan ishini Sarkda hech kim bajara olmaydi. Bu faqat bizning qo‘limizdan keladi. Bu fikrni isbotlash shart emas. Lekin besh kishining qaysi biri aybdor? Eng avvalo, men emasman.
— Biz sizning so‘zlaringizga biron-bir isbotsiz ishonishimiz kerak, shundaymi? — kesatdi Rune.
— Siz mening so‘zimga ishonishingaz shart emas, — e’tiroz bildirdn Fayf. — Aytgshgan ishlardan faqat mening manfaatdorligim yo‘q. Iks kirt sanoatini o‘z nazoratiga olmoqchi. Menda bunday nazorat bor. Florina yerlarining uchdan biri qonunan meniki. Zavod, fabrikalarim, fazoviy kemalarim qo‘shilmasi shunchalik kuchliki, agar istasam hammangizni kirt sanoatidan siqib chiqara olaman. Buning uchun tovlamachshshk, do‘q-po‘pisa qnlishim zarur emas. Boshqalarda esa manfaatdorlik bor. Masalan, Runening ixtiyorida faqat eng kichik qit’a mavjud. Uning hissasi hammanikidan kam. Bu hol unga yoqmaydi — men yaxshi bilaman. U mening gapimni inkor qilolmaydi. Balle tagli-taxtli zotlardan. Uning ajdodlari ma’lum davr Sarkka hukmronlik qilishgan. Bu narsalarni u yoddan chiqarmagan bo‘lishi kerak. Bortga esa kengash paytida doimo kamchilik tomonda qolishi va natijada o‘z yerlarida istaganicha qamchi va to‘pponcha siyosatini o‘tkazolmasligi yoqmaydi. Stin bo‘lsa isrofgar, moddiy tomondan qiyin ahvolda. Mablag‘ topish zaruriyati — kuchli zaruriyat. Boryo‘q manfaatdorlik — mana shulardan iborat. Ko‘rolmaslik. Amalparastlik. Ochko‘zlik. Obro‘ga intilish. Xo‘sh, qaysi biringiz shu ishga qo‘l urdingiz?
Ballening xira ko‘zlarida jahl uchqunlari chaqnadi.
— Siz bizdan shubhalanyapsizmi? Kimdanligini aniq ayting?!
— Bu muhim emas. Bizning yakdillik bilan harakat qilishimiz lozimligi aytilgan birinchi majlisimiz Iksni cho‘chitib yuborgan. Iks majlisda ishtirok etgan. Iks bizlarning oramizda, u yakdillik bilan harakat qilish o‘zi uchun mag‘lubiyat ekanligini anglagan.
Biz yakdil bo‘lishimiz lozim. Iksning oramizdaligini hisobga olganda, buning birgina bexatar yo‘li bor. Biz qit’alar muxtoriyatini tugatishimiz kerak. Muxtoriyat hozirgi sharoitda ortiqcha dabdaba va hatto dahmazadir, chunki Iksning nayranglari faqat bizning iqtisodiy tushkunligimiz yoki ishlarimizga Trantorning aralashuvi bilan tugaydi. Men, ishonishim mumkin bo‘lgan yagona odamman, shuning uchun, bugundan boshlab birlashgan Sarkning boshlig‘nman. Rozimisiz?
Ular o‘rinlarndan turnb ketdnlar, qo‘llarini paxsa qilib qichqira boshladilar. Biroq, afsuski, jismonan hech narsa qila olmasdilar. Fayf jilmaydi. Ularning har biri o‘z qit’asida edi. U o‘z stoli oldida o‘tirib, og‘izlari ko‘piklanayotganlarni kuzatishi mumkin edi.
— Sizning boshqa ilojingiz yo‘q. Birnnchi majlisimizdan beri o‘tgan yil davomida kerakli tayyorgarlikni ko‘rib qo‘yganman. Siz bu yerda, yig‘ilishda nshtirok etayotgan paytingizda, menga sodiq harbiylar barcha kema qo‘shinmalarini egallab oldilar.
— Xiyenat! — bab-barobar qichqirishdi ular.
— Qit’alar muxtoriyatiga xiyonat, — e’tiroz bildirdi Fayf. — Sarkka sodiqlikdir. Yigirma to‘rt soatdan keyin men Iksning kim ekanligini aniqlayman. Boyadan beri gapirilayotgan koinot tadqiqotchisi mening qo‘limda.
Fayf hiringladi.
— Qaysi birimiz Iks ekanmiz, deb hayron bo‘lyapsizmi? Xotirjam bo‘ling, hozir buni oramizdan kimdir biladn. Bir kundan so‘ng boshqalar ham bundan voqif bo‘ladilar. Janoblar, esingizda tursin: sizda kuch yo‘q. Harbiy kemalar faqat menga bo‘ysunadilar. Xayr, bo‘lmasa.
U xayrlashnsh ishorasini qildi.
YAXTA HAYDOVCHISI
Og‘zining bir chekkasiga o‘chib qolayozgan sigareta qistirib olib olgan Xenro oqista qadam tashlardi.
U band qilingan har bir angarning oldnda to‘xtar, ichkariga sinchiklab nazar tashlardi.
26-angarga u juda qiziqib qoldi. Pastak panjara ortidan so‘z qotdi:
— Skvayr?
Ichkaridan chiqib kelgan Skvayrning ko‘rinishi juda antiqa edi. Eng avvalo Skvayrning egnida sport kiyimi yo‘q edi. Ikkinchidan, uning soqoli anchadan beri olinmagan, boshidagi ko‘rimsiz qalpoqcha beo‘xshov kiyilgan, go‘yo u yuzini berkitishga tirishayotgandek edi. Niqoyat, u Skvayrlarga xos bo‘lmagan haddan tashqari ehtiyotkorlik bilan qarakat qilardi.
— Men Markis Henroman. Bu sizning yaxtangizmi, janob?
— Ha, meniki. — Bu so‘zlar oqista, zo‘riqib aytildi.
— Ichkariga kirsam maylimi?
Skvayr ikkilanib turib yo‘l berdi. Henro ichkariga qadam tashladi.
— Kemangizning yuritkichi qanaqa, janob?
— Nega so‘rayapsiz?
— Ochig‘ini aytsam, men yangi kema sotib olmokchiman.
— Sizni ana shu yaxta qiziqtiryaptimi?
— Bilmadim. Aniq aytolmayman, balki narxi to‘g‘ri kelsa, o‘ylab ko‘rarman. Biroq, ne bo‘lsa ham, agar yo‘q demasangiz, men yuritkichni va boshqaruv qismlarini ko‘zdan kechirmoqchiydim.
Skvayr o‘ylanib qoldi.
— Istamayeangiz, o‘zingiz bilasiz. — Henro ketmoqchi bo‘lib ortiga burildi.
— Balki sotarman, — dedi Skvayr. — Mayli, kemaga kirishingiz mumkin.
— Rahmat. Yo‘lni ko‘rsatasizmi?
Skvayr cho‘ntaklarini titkilab bir dasta kalit chiqardi-da, tashrif buyuruvchiga tutdi.
— O‘zingiz kiravering, janob.
Henro dastani olib, kalitdardan kema belgilarini izlay boshladi. Kema egasi unga yordam beray demasdi.
— Mana bu bo‘lsa kerak, — dedi u nihoyat.
Eshik ohista, shovqinsiz ochildi va Henro qorong‘ulikka qadam qo‘ydi…
Mirlin Terensning boshqa bir iloji yo‘q edi. U Dimonning kemasi atrofida nima qilishni bilmay uch soat yurdi. Endi bo‘lsa manavi kishi kelib kemani tekshiryapti. U bilan muloqot qilish g‘irt ahmoqchilik. Bir ozdan so‘ng, u Mirlin Terensning qalloblik qilayotganini bilib qoladn.
Bu temir-tersakning ichidan ovqat topilgani, har holda yaxshi bo‘ldi. Xira xaridor kema ichida izg‘iyotganidan foydalanib, Terens konservalangan go‘sht va mevalarni paqqos tushira boshladn. Keyin maza qilib suv ichdi. Oshxonaning ro‘parasida dush bor ekan. U ichkaridan qulflab yuvinib oldi. Boshini siqayotgan qalpoqchani qisqa vaqtga bo‘lsa qam yechish roqat baxsh etdi. Javondan yangi kiyimlar topdi.
Niqoyat, Henro qaytib chiqdi.
— Ayting-chi, men bu kemani haydab ko‘rsam, qarshilik qilmaysizmn?
— Bemalol, Siz bu xildagi toychoqlarni boshqara olasizmi? — so‘radi Terens yasama beparvolik bilan.
— Haydolsam kerak, — dedi xaridor jilmayar ekan. — Men hozirgi barcha xildagi kemalarni jilovlay olaman. Har holda, nazorat minorasidan ruxsat so‘rashni o‘z zimmamga yuklamoqchiman. Mana mening yaxta haydashga huquq beruvchi hujjatim, parvozdan oldin ko‘rib oling…