Terens eshikni lang ochdi.
— Kiraver, Valona. O‘tir. Yotish vaqgi allaqachon o‘tib ketdi-ku! Nazoratchilar seni ko‘rishmadimi?
— Menimcha, yo‘q. Rezident.
— Xafa ko‘rinasan? Yana Rikni debmi?
— Ha, Rezident. — U har doimgidek, katta qo‘llarini etaklari bariga yashirdi, biroq qizning kuchli barmoqlari bilinar-bilinmas titrayotgani Terensning nazaridan chetda qolmadi.
— Bir boshidan boshla, — dedi u ohista, — Qurqma.
— Esingizdami, Rezident, men sizga kelib shaharlik hakim va uning nimalar haqida gapirganini aytib bergandim?
— Ha, Valona, esimda. Men bilan maslahatlashmay, bunaqangi ishlarga qo‘l urma, deb buyurganim ham esimda. Bu-chi, sening yodingdami?
Qizning ko‘zlari chaqnadi. Bu eslatmaning unga aslo hojati yo‘q edi, o‘zi pgundoq ham Rezidentdan qattiq cho‘chirdi.
— Endi hech ham bunday qilmayman, Rezident. Bir vaqtlar Rik doim yoningda bo‘ladi, deb va’da qilgandingiz. Hozir pguni eslatgani kelgandim.
— Men va’damda turaman. Demak, nazoratchilar Rikni surishtirishibdi-da?
— Yo‘q. O, Rezident, hali ular surishtirishi ham mumkinmi?
— Yo‘q. Bunga ishonchim komil. — Uning sabr kosasi to‘lib borar edi. — Qani, Valona, gapir, nima bo‘ldi?
— U har xil narsalarni eslayotganmish.
Terens shahs bilan oldinga intilib, qizning qo‘lidan ushlab olay dedi.
— Qanday narsalarni?
Terens Rik topib olingan kunni esladi. U qishloq chetidagi kanal bo‘yida bir qancha bolalarning to‘planib turganini ko‘rib qoldi. Ular, «Rezident!», «Rezident!» deb quloqni bitirguday qichqirishar va qimirlayotgan qandaydir oppoqjonzotni ko‘rsatishardi.
U yarim yalang‘och, kap-katta erkak bo‘lib, og‘zidan so‘laklar oqar, oyoq-qo‘llarini bemaqsad qimirlatar va o‘zicha qandaydir tovushlar chiqarib chiyillardi. Uning ko‘zlari Terensning ko‘zlari bilan bir oniy mudsatga to‘qnashib ma’lum ma’no kasb etganday bo‘ldi… Keyin u qo‘lini ko‘tardi va bosh barmog‘ini og‘ziga soldi.
Bolalardan biri kulib yubordi:
— Rezident, u barmog‘ini so‘ryapti!
Topilgan kishining tanasi nogahoniy qichqiriqsan titrab ketdi. Yuzlari qizarib-burishdi. So‘ng ko‘z yoshi chiqarmay yig‘lashga tushdi, lekin barmog‘ini og‘zidan olmadi.
Terens vujudini qamrab olgan titroqni nari haydadi.
— Nega kirt maydonida o‘ynayapsizlar? Hosilni payhon qilib tashlabsiz-ku! Plantatsiya ishchilari tutib olishsa, nima bo‘lishini bilasiz-a? Qani bu yerdan jo‘nanglar! Birovga galirib yurmang., Hoy, sen borib Jenks-hakimni chaqirib kel.
Jenks-hakim bilan Terens ikkovlashib bu odamni aravaga joyladilar. Keyin iloji boricha hech kimga bildirmay qishloqqa olib keldilar. Birgalashib uni yuvintirishdi, Jenks uni sinchiklab tekshirdi.
— Rezident, uning yuqumli kasali yo‘q. Qorni to‘q. Och qolmagan. Uni nima qilamiz, sizning fikringiz qanday?
— Bilmadim.
— U hatgo yura olmaydi. U xuddi chaqaloqning o‘zi. Barcha bilgan narsalarini esdan chiqargan.
— Bu kasallik natijasi bo‘lsa kerak?
— Menimcha, unday emas, Balki, ruhiy kasalliqdir. Biroq, men bu sohada hech vaqo bilmayman, shuning uchun, bundaylarni shaharga jo‘nataman. Siz shahrimizni ko‘rganmisiz, Rezident?
— Kelganimga endi bir oy bo‘ldi.
Jenks xo‘rsindi-da, dastro‘mol olish uchun qo‘lini cho‘ntagiga tiqdi.
— Ha, oldingi Rezident epchil edi. Bizga qattiq turardi. Oltmish yildan beri shu yerda yashayman, biroq bu yigitni endi ko‘rib turishim. Nazoratchilar nima derkin, ko‘raylik-chi.
Nazoratchilar, albatta, kelishdi. Bu hodisani yashirish mushkul edi. Ular Florina Nazoratchilari a’zosi, degan obro‘li nomga ega bo‘lgan ikki kishi edi. Ular bu ishga e’tiborsizlik bilan qaradilar.
— Bu aqldan ozgan kimo‘zi? — so‘radi ularning biri Terensdan.
— Kim biladi deysiz? O‘tgan kuni uni kirt maydonidagi zovurdan topib oldik.
— Hujjatlari bor ekanmi?
— Yo‘q, janob. Faqat beliga boylangan ikki qarich latta bor ekan.
— Unga nima bo‘lgan?
— Menimcha, g‘irt jinni.
— Uni boshingizga urasizmi? — Florina nazoratchilari A’zosi esnadi, daftarchasini cho‘ntagiga tiqsi va yana so‘z qotdi. — Bu ish xabar qilishga arzimaydi. Shundoq ham ishlarimiz juda ko‘p.
Shu bilan ikkala nazoratchi ketdi,
Rezident Jenks-hakim bilan maslahatlashib, Rikni Valona March qaramog‘iga topshirdi. Har holda, yana bir ishchi kuchi, ayniqsa, — tekin, buning nimasi yomon?
… Terens norasmiy ravishda ularga qarab turdi, u Valona uchun qo‘shimcha ovqat, kiyim-boshga patta undirdi, ya’ni, ikki kishining (biri ro‘yxatga olinmagan) bitta maoshga yashashlari uchun imkoniyat yaratib berdi, U Rikni fabrikaga ishga joylashda ham Valonaga yordam berdi. Shaharlik hakimning halok bo‘lgani undagi xavotirni yo‘qotdi. Lekin Rezident hushyor edi.
Shuning uchun Valonaning barcha muammolar bo‘yicha unga murojaat qilishi tabiiy edi. Hozir u, o‘z savollariga Valonadan javob kutardi.
— U aytyaptiki, dunyoda hamma o‘larmish.
— Nega ekanligini aytdimi?
— Bilmaydi. Uning aytishicha, qachonlardir muhim ish bilan shug‘ullangan ekan, lekin men tushunmadim.
— Ishi haqida so‘zlardimi?
— Umuman olganda, u… Hech Nimani tadqiq qilgan ekan. Biroq, Rezident, qanday qilib Hech Nimani biror narsa qilish mumkin?
Terens o‘rnidan turdi-da, jilmaydi.
— Valona, nahotki sen Koinotning deyarli hech narsadan tashkil topganini bilmasang?
Valona bu gapga ham tushunmadi, lekin indamadi. Uning nazarida, Rezident olim odam edi. Rik, o‘zining Riki, Rezidentdan ham katta olim ekani g‘urur bag‘ishladi.
— Ketdik, — dedi Terens unga qo‘lini uzatib. — Rikning oldiga boramiz.
Valonaning kulbasi qorong‘u bo‘lgani uchun ular paypaslab ichkari kirdilar.
Terens cho‘ntakchiroqning xira yog‘dusida xonaning bir burchagi parda bilan to‘sib qo‘yilganiga e’tibor qildi.
Bu pardani Valonaga uning o‘zi topib bergandi, chunki Rik bu paytga kelib chaqalokdan ko‘ra ko‘proq katta odamga o‘xshab qolgandi.
Parda orqasida kimdir bir tekis nafas olardi.
— Valona, uni uyg‘ot!
Qiz Rikka murojaat qildi.
— Rik! Rik! Bolajon!
U yerdan bo‘g‘iq tovush eshitildi.
— Men Lonaman, — dedi darhol u. Ular parda ortiga o‘tishdi va Terens cho‘ntakchiroq bilan o‘zini, Valonani, keyin Rikni yoritdi.
Rik qo‘li bilan ko‘zini to‘sdi.
— Nima bo‘ldi?
Terens karavot chetiga o‘tirdi.
— Rik, — dedi u, — Valonaning aytishicha, — u-bu narsalar yodingga tushayotganmish.
— Ha, Rezident, — Rik Rezident bilan suhbatlashayotganida yuvvoshgina bo‘lib qolardi, chunki shu paytgacha undan ko‘ra ulug‘roq odamni uchratmagandi, Rezident bilan hattoki fabrika boshqaruvchisi ham xushmuomala edi. Rix Terensga kun bo‘yi yodiga tushgan narsalarni so‘zlab berdi.
— Yana nimalarni eslading?
— Boshqa hech narsani, Rezident.
Terens o‘ylanib qoldi,
— Mayli, Rik, uxlayver.
Valona uni kuzatib chiqsi, U qizning yuzlari titrayotganini va kaftining orqasi bilan ko‘zlarini artib olganini ko‘rdi.
— U endi ketadimi, Rezident?
Terens uning qo‘lini ushlab, jiddiy so‘z qotdi:
— Valona, sen yosh bola emassan. U men bilan ma’lum bir muddatga ketadi, keyin yana qaytib keladi.
— Keyin-chi?
— Bilmadim. Sen uni tushunishing kerak. Hozir bizga hammasidan ham Rikning iloji boricha ko‘proq narsalarni eslagani zarurroq.
— Nahotki, Rikning gapi — Florinadagi barcha kishilarning halok bo‘lishi to‘g‘ri bo‘lsa?
Terens uning qo‘lini qattiqroq siqdi.
— Bu haqda hech kimga gapirma, Valona. Uni nazoratchilar butunlay olib ketishlari mumkin.
Terens asta burilib, o‘z uyi tomon keta boshladi. U hatgo qo‘llari titrayotganini ham sezmadi. Uyda ancha vaqggacha uxlolmay — yotdi va, nihoyat, maxsus nasha moslamasini ishlatishga majbur bo‘ldi, Bu qurilma, u Florinaga Rezident etib tayinlanganida Sarqsan olib kelgan asboblarining biri edi. Asbob, xuddi yupqa jun qalpoqdek boshga kiyilardi. Terens vaqgni soat 5 ga to‘g‘riladi-da, kontaktni uladi.