Juns ertasi kuni, eng oxirgi tekshiruvga keldi. Boshqa sayyoralarda ishi ko‘p bo‘lgani uchun, u juda shoshayotgandi. U chiqib ketar chog‘idagina qayrilib so‘radi:
— Kuzatuvchi nima bo‘ldi?
— Ha, aytganday, unutayozibman, — dedi vakil, — Sun’iy yo‘ldoshlar u haqida hech narsa bilmaydi. Men uning quvvat spektrini fazoga yubordim, ular bunday kema fazoning hech qayerida yo‘qligini aytishdi.
Juns qaytishni yana bir kunga kechiktirdi. Kelasi kun u sayyora poytaxti — Sark shahridagi Sayyoralararo Transport Byurosiga bordi. Bu yerda u birinchi marta florinalik byurokratlar bilan to‘qnashdi, ular barcha savollarga bosh chayqab javob berdilar. Ular YUKTB tadqiqotchisining Sarkka qo‘nmoqchi ekanligi to‘g‘risida xabar olishgan, biroq kema qo‘nmagan.
— Bu juda muhim, — qat’iy turib dedi Juns. — U odam qattiq betob. Ular tadqiqotchining YUKTB xizmatchisi bilan o‘tkazgan suhbati yozuvining nusxasini olishdimi?
Byuro a’zolari bu gapni eshitib hayron bo‘lishdi. Hech kim biror narsani olganini eslolmadi. U kishining betobligiga, albatta, achinamiz, biroq YUKTBning hech qanday kemasi bu yerga qo‘ngani yo‘q.
Juns mehmonxonaga qaytib, bu muammo to‘g‘risida uzoq o‘yladi. U qaytib ketishni yana orqaga surdi. Uzoq vaqt istiqomat qilishga mo‘ljallangan boshqa xonaga ko‘chib o‘tdi. Trantor vakili Lyudigan Ebl bilan uchrashishga kelishdi.
Keyingi kunni u Sark tarixiga oid kitoblarni mutolaa qilish bilan o‘tkazdi. Ebl bilan uchrashish vaqti yetganida, uning qalbi g‘azabdan junbushga kelgandi. Ular hali ko‘radiganini ko‘radilar…
Qari Ebl uning qo‘llarini qattiq siqib, mehmonnavozlik bilan kutib oldi. Robot-barmenni chaqirdi va birinchi, ikkinchi qadahlarni bo‘shatish mobaynida ish haqida umuman gapirtirmadi. Juns qulay fursatdan foydalaib qolishga intilib florinaning fuqarolik xizmati to‘g‘risida savol berdi va Sarkdagi amaliy genetika haqida ma’ruza eshitdi. Uning nafrati yanada opvdi. Shunga qaramay, u ohista va qisqagina qilib, o‘tgan voqeani aytib berdi. Ebl biron marta ham uning so‘zini bo‘lmadi.
Junp gapirishdan to‘xtagach, u so‘radi:
— Siz yo‘qolgan kimsani taniysizmi?
— Yo‘q.
— Unga nazaringiz tugimagan hammi?
— Kuzatuvchi — tadqiqotchilarimiz bilan uchrashish juda mushkul.
— Unda avvallari ham ana shunday ruhiy bezovtalik bo‘lganmi?
— YUKTBning markaziy boshqarmasidagi yozuvlarga qaraganda, bu — birinchisini. Agar buni ruhiy bezovtalik deb hisoblasak, albatga.
— Qanday yordam qilishim mumkin?
— Men tushuntirib beraman. Sarkning Sayyoralararo Transport Byurosi kuzatuvchimiz kemasining yuritgichlari quvvati spektrini yaqin fazodan topa olmadi, Bu narsada ular aldashmaydi. Men sarkliklar aldam-qaldamni yoqtirishmaydi demoqchi emasman, ular faqat befoyda yolg‘on-yashiqni ishlatishmaydi, chunki mening bu fazoni ikki-uch soat ichida tekshirib chiqishim mumkinligini bilishadi.
— To‘g‘ri, Xo‘sh, unda nima?
— Quvvat spektrini faqat ikki holdagina sezish mumkin emas. Birinchisi — yaqin fazoda kemaning yo‘qligi, chunki u giperfazo orqali Galaktikaning boshqa qismiga o‘tib ketgan; ikkinchisi — uning umuman fazoda mavjud emasligi, chunki kema sayyoraga qo‘ngan. Tadqiqotchi o‘z fikridan qaytganligiga ishonmayman. Agarda uning florina uchun xavfli va Galaktika uchun muhim hisoblanuvchi fikrlari chindan ham xomxayol bo‘lsa, uning Sarkka tushib, xavfdan ogoh qilishiga hech narsa xalaqit qilolmaydi. U o‘z fikrni o‘zgartirishi va qaytib uchib ketishi aslo mumkin emas. Bu sohada mening o‘n besh yillik tajribam bor. Lekin uning xabari to‘g‘ri bo‘lsa, uning yaqin fazodan jo‘nab qolishi, hech bir aqlga sig‘maydigan xattiharakatdir.
Trantorlik qariya ko‘rsatkich barmog‘ini ko‘tardi-da, uni ohista tebratar ekan, dedi:
— Demak, siz uni Sarkda deb hisoblayapsizmi?
— Xuddi shunday. Lekin, bu yerda ham ikki xil taxmin bor. Birinchidan, agar u haqiqatdan ham akddan ozgan bo‘lsa, albatta, sayyoraning fazoviy bekatidan boshqa joyga qo‘ngan bo‘lardi. Va u qayerlardadir yarim esi og‘gan holda sang‘ib yurardi. Bu bizning kuzatuvchilarimiz uchun ham kamdan-kam uchraydigan hol. Bunday es og‘ishlik odatda vaqtincha bo‘ladi. Bu narsa o‘tib ketganda esa, bemor o‘z ishining tafsilotlarini eslaydi. Chunki, koinot tadqiqotchisining hayoti — uning xizmatidir. Ko‘pincha bunday bemorni ommaviy kutubxonaga kirib koinot tadqiqotiga oid adabiyot qidirishidan topib olishadi.
— Tushunarli. Siz Kutubxonachilar qo‘mitasidan shunday hol to‘g‘risida axborot olib berishimni istayapsizmi?
— Yo‘q, men uchun bunday qiyinchilik mavjud emas. Men koinot tadqiqoti bo‘yicha ayrim adabiyot namunalarini maxsus saqpanishga qo‘yib, ularni so‘ragan har bir kimsani, agar u sarklik ekanligini isbotlay olmasa, ushlab, so‘roq qilishni iltimos qilaman. Buni, albatta, bajarishadi, chunki ular yoki ularning boshliqlari bilishadiki, bunday mo‘ljal hech qanday natija bermaydi.
— Nega natija bermas ekan?
— Ishonchim komil, o‘sha odam mo‘ljallaganidek Sarkning fazoviy bekatiga qo‘ngan, sark hukumati esa uni qamoqqa tiqqan yoki hatto, o‘ldirgan bo‘lishi mumkin,
— Hazillashyapsizmi?
— Qanday hazil? Sarklilarning hayoti ham, boyligi ham, hukmdorligi ham florinani egallab turishga bog‘liq-ku. Siz Sarkning butun boyligi florinaning kirtzorlari ekanligini mendan yaxshi bilasiz. Kutilmaganda qandaydir odam paydo bo‘ladi-da, — uning es-hushi joyidami yoki yo‘qmi, buning ahamiyati yo‘q. — allaqanday yangi vaziyat florinaning barcha aholisi hayotiga xavf solyapti, deydi. Mana, kuzatuvchimizning eng oxirgi xabarini bir ko‘ring.
Ebl Juns tizzasiga tashlagan lenta bo‘lagiga nazar soldi.
— Bu juda kalta-ku.
— Albatta. Bu yerda faqat xavf borligi aytidgan. Bu xavfning juda katta ekanligi ta’kidlangan. Mana shuning o‘zi. Biroq, bu xabarni sarkliklarga jo‘natish mumkin emas edi. Agar koinot tadqiqotchisi xato qilgan bo‘lsa ham, unga sark hukumati aqlsiz g‘oyani tarqatishga va u bilan butun Galaktikani to‘ldirishga yo‘l qo‘yishi mumkinmidi? Florinada ko‘tariladigan vahimani, kirt tolasi yetishtirishda vujudga keladigan qiyinchiliklarni aytmasa ham bo‘ladi, va bu holda, albatta, Sark bilan Florina o‘trasidagi siyosiy munosabatlarning qorong‘u tomonlari butun Galaktika oldida yaqqol ochilib qoladi. Ana shulardan qutilish uchun, ular bir odamni yo‘q qilishlari kerak. Bunday vaziyatda Sark ikkilanib o‘tirarmidi? Siz tasvirlab bergan genetik tajriba o‘tkazuvchilarga to‘la sayyora aslo ikkilanmaydi.
— Siz axir mendan nima istaysiz? Hozircha bu voqeadan men hech narsa tushunolganim yo‘q, — dedi Ebl sovuqqonlik bilan.
— Uni kim o‘ldirganini toping, — dedi g‘amginlik bilan Juns. — Bu yerda sizning josuslik tashkilotingiz bo‘lishi kerak. O, keling, bekinmachoq o‘ynamaylik. Men Galaktika qa’rida yetarli darajada izg‘ib, siyosiy kaltabinlikdan tashqariga chiqqanman. Men ularni kutubxona masalalari bilan chalg‘itib turgunimcha, siz kalavaning uchini topishga intiling. Siz qotillikni ochganingizdan so‘ng, men istardimki, Trantor Galaktikadagi hech bir hukumat YUKTB odamlarini o‘ldirib, suvdan quruq chiqa olishi mumkin emasligini ko‘rsatsin.
Uning Ebl bilan birinchi suhbati ana shunday tugadi.
Juns faqat bir narsada haq edi: sark hukumati ish kutubxona bilan bog‘liq bo‘lguncha juda xushmuolama bo‘ldi. Biroq, uning boshqa taxminlari noto‘g‘ri chiqadiganga o‘xshardi. Oylar o‘tmoqsa edi, Eblning josuslari Sarkda izi yo‘qolgan kuzatuvchining na o‘ligini, na tirigini topdilar.
Shu tarzda o‘n bir oydan ko‘proq vaqg o‘tdi. Juns bu narsalarning barchasi joniga tegayotganini payqadi. U o‘n ikkinchi oydan keyin kutishni bas qilishni mo‘ljallab qo‘ydi. Ammo shu orada qandaydir umid uchquni paydo bo‘ldi Bu axborot Ebldan emas, maxsus tayinlangan kishidan keadi. Sark Ommaviy kutubxonasidan xabar qilinishiga, kimdir koinot tadqiqotiga oid kitoblarni so‘rabdi. Shundan so‘ng Juns florina ishlari Departamenti xodimi huzuriga ketadi.