Глебус Адам
Койданава (на белорусском языке)
Адам Глёбус
Койданава
МНЕ СНIЦЦА КОЙДАНАВА
Апавяданне
Мне снiцца Койданава... Вось iдзе па вулiцы цётка Пэля. Гэта менавiта тая Пэля, што ў Рубяжэвiчах, каб блiжэй да касцёла, паставiла сабе помнiк на могiлках. Каб жа толькi сабе. Дык i мужу свайму, Ясечку, таксама пры жыццi помнiк узвяла i агароджай помнiкi тыя абнесла. Ледзь не кожную нядзелю ездзiла Пэля ў Рубяжэвiчы, да касцёла ды на сваёй i мужавай магiле кветкi садзiла i даглядала, каб як у людзей было. "А хто ж мне помнiк паставiць, як памру? любiла казаць цётка Пэля. - Нiхто! Сам сабе не паставiш - нiхто табе не паставiць! А чым я горшая за людзей?" Нельга было не пагадзiцца з Пэляю, бо i логiка ў яе была жалезная, як агароджа вакол помнiка, i перакананнi. Толькi вось з датамi на помнiках выйшла недарэчнасць. З датамi нараджэння мужа i жонкi ўсё было як мае быць, а вось з датамi смерцi... На мармуровых дошках выбiлi iм лiчбу - 196, а яны ўзялi i дажылi да 1970 года. Перарабiлi iм 196 на 197, нiхто не ведаў, што Ясечка, i так на дваццаць гадоў старэйшы за сваю Пэлечку, возьме i пражыве аж 103 гады. Вось i прыйшлося цётцы Пэлi наймаць чалавека, каб на Ясевым помнiку назаўсёды ўсталяваўся 1980 год. Языкатыя, а iх у Койданаве заўсёды хапала, пачалi здзекавацца: маўляў, i Пэльцы яшчэ прыйдзецца 198 на 199 перапраўляць. Толькi хай тым языкатым языкi паадсыхаюць, а калi не паадсыхаюць, дык хай з iх паганых языкоў скура аблезе! Не дажыла наша цётка Пэля да 1990 года, пайшла за сваiм Ясем раней. Хай iм зямля будзе пухам. Пра мёртвых блага не гавораць. Што за чалавек быў наш Ясечка? Музыка! Ён вам i польку, i кракавяк, i вальс... I скрыпка ў Яся была свая, у дыктавым футарале. Да васьмiдзесяцi гадоў Ясечка на вяселлях граў, аж пакуль пальцы не перасталi слухацца. А як перастаў ён граць, дык скрыпку на гарышча занёс i ў труну схаваў. На гарышчы ў Пэлiнай хаце дзве труны стаялi - адна сiняя для Ясечкi, другая барвовая для самой Пэлi. Толькi спачатку iх дзве было, а потым стала чатыры, бо першыя дзве за дзесяць гадоў шашаль з'еў. Ды каб гэтая бяда была самай вялiкай у Пэлiнай хаце! А то ж было яшчэ здарэнне... Пракладалi каля старых могiлак новую дарогу. Частку могiлак трэба было знесцi, i якраз тую частку, дзе Пэлiны бацькi ляжалi. Спачатку плакала цётка Пэля, а потым радавалася. "Вось i добра, я сваiх бацькоў да касцёла блiжэй пакладу, перавязу iх у Рубяжэвiчы!" - казала Пэля суседзям. Заказала яна дзве труны: мацi зялёную, бацьку - зялёную; не падумайце, што яна паточаныя шашалем узяла, не той Пэля чалавек, яна любiла смерць, як iншы жыццё палюбiць не можа. Выкапалi ёй мужчыны бацькоў i ў труны паклалi. А справа была ў снежнi. Толькi яны выкапалi, а тут мароз, i такi мароз, што зямля ўкамянела, нi ломам, нi сякераю тую зямлю не возьмеш, не тое што рыдлёўкаю. Карацей, нi адзiн мужчына ў Рубяжэвiчах не стаў яму для Пэлiных бацькоў капаць, так яны ў хляве да сакавiка i прастаялi. Добра, што зiма ў той год была сапраўдная, з завiрухамi, з маразамi. А цяпер у цёткi Пэлi ўсё добра: спiць яна побач са сваiм Ясечкам у Рубяжэвiчах непадалёк ад касцёла, спяць яны пад акуратнымi помнiкамi, на якiх блiшчаць аднолькавыя надпiсы: "Ад сваякоў". Толькi вось блiзкiх сваякоў у цёткi Пэлi i не было, калi не лiчыць яе бацькоў, што спяць вечным сном на адных з Пэляй i Ясем могiлках. Няма ў Койданаве Пэлi, няма той чорнай жалобнай хусткi, у якой яна хадзiла па вулiцах. А чаму ў жалобнай хустцы? Ды не было ў Койданаве пахавання, каб абышлося без цёткi Пэлi. Нiхто так не ўмеў плакаць i галасiць, як яна. Калi галасiла цётка Пэля - голас яе, плач яе стаяў ад зямлi i да самага неба.
Мне снiцца...
Сны - адзiнае, што належыць мне. Астатняе не маё. Мне належыць толькi тое, што знiкне разам са мной.
...Снiцца Койданава.
На адной з цёткай Пэляй вулiцы жыла панi Петухоўская, яе ўсё Койданава так i называла - панi Петухоўская. Была Петухоўская такая тоўстая, што сядзець на адным крэсле не магла, бо адно крэсла, якое б нi было, хай сабе i дубовае, не вытрымае койданаўскую панi. Калi хто запрашаў да сябе ў госцi Петухоўскiх, то абавязкова ставiў для яе лаву цi крэслы звязваў вяроўкаю, каб, крый Бог, не раз'ехалiся, бо, калi грымнецца на зямлю панi, дык праломiцца зямля i невядома, што будзе. А больш такiх тоўстых у Койданаве не было. Тоўстыя былi, але, каб сядзець на двух крэслах цi займаць палову фотакарткi, на якой засталiся стаяць дзесяць чалавек, такiх тоўстых не было.
А стары Галякевiч такi худы, што праз гэтую худобу на яго казалi палiцай. На пачатку шасцiдзесятых гадоў у койданаўскiх дзяцей палiцай павiнен быў быць абавязкова худы, з вусамi i ў чорным галiфэ. А Галякевiч летам i зiмою насiў чорнае галiфэ, i нават у самую спёку да белай майкi на iм было галiфэ.
Унук яго - Барыс Ладаўшчук (дачка Галякевiча назло бацькам пайшла за насатага, касавокага Ладаўшчука) - быў такi ж худы, толькi што высокi, i галiфэ не насiў, а так - рыхтык стары Галякевiч. З Барысам Ладаўшчуком драма ўтварылася. Сябраваў ён з Жэнiкам Попелам. Купiў Барыс матацыкл, дзед з бацькам дапамаглi, i з'явiўся на нашай вулiцы чорны "К-750" з люлькай, не матацыкл - лялька. Каталiся Барыс з Жэнiкам на той ляльцы i ў лес, i на возера, i на рэчку, i на танцы... Каталiся самi i каталi койданаўскiх дзевак. Каталiся, пакуль не наехалi на тэлеграфны слуп. Жэнiк у люльцы сядзеў, яму адразу смерць, а Барысу хоць бы драпiна якая, было б лягчэй, а так нiчога - нi шнара, нi пералому, а люльку ў гармонiк, i Жэнiкава цела ледзь з таго "гармонiка" дасталi, ледзь у труне выпрасталi. Пахавалi Попела, а Ладаўшчука засудзiлi, далi дзесяць гадоў. Жэнiкавы бацькi прасiць хадзiлi, каб не судзiлi Барыса, бо жывое жывым, а сына з магiлы не падымеш. Перагледзелi ў судзе справу i далi Барысу не дзесяць, а пяць гадоў турмы. Адсядзеў Барыс Ладаўшчук свой тэрмiн, а ў Койданава не вярнуўся. Людзi казалi, што не мог ён сабе Жэнiкаву смерць дараваць, не мог па койданаўскiх вулiцах хадзiць. А стары Галякевiч панi Петухоўскай зусiм iншае гаварыў, быццам ажанiўся Барыс у Казахстане, i добра яму там, вось таму i не едзе ў Койданава. А панi Петухоўская не паверыла старому Галякевiчу. Хто ж такому паверыць, што койданаўскаму хлопцу можа быць добра ў Казахстане, ды так добра, што ў Койданава ён i не паказваецца?
Былая койданаўка Ада ў Нямеччыне жыла, сапраўднае футра насiла, а штогод, летам, у Койданава прыязджала i дзецям з нашай вулiцы цацкi дарыла. У мяне i цяпер ёсць зялёны губны гармонiк, што Ада падарыла.