– Sendube – diris Pal , kaj li sentis la dormigan, narkotan varmon de la loĝejo.
La voĉo de Pedro estis mola, embuska:
– Cigaron?
Estis bone sidi en tiu ĉi varma nebulo.
* * *
Pal prosperis. Li ne ricevis multe da mono, ĉar la laboro ne estis kontinua, sed Pedro ne estis avara. Iom supereca, sed ne tre. Nur iom post iom Pal rimarkis, kaj riproĉis sin mem, ke li ne ŝatas Pedro n. Fizike li ne ŝatis lin. Estis io sovaĝbesta en la mola, elasta irmaniero, en la moleco de la fizika forto. Li subpremis en si la kontraŭsenton kiel hontindan. Ankaŭ Pedro ne ŝatis sian asistanton.
Ĝis nun Pal havis nur simplajn aferojn, t.e. kokidprocesojn, bagatelaĵojn, kiujn li prizorgis fervore. Ili plej ofte estis ridinde groteskaj procesetoj, kiuj tamen signifis multe al la partoprenantoj, kiuj kriis, disputis kaj ĵuris. Ĉirkaŭ la fino de unumonata kunlaboro, Pedro komisiis lin ĉeesti aŭkcion, kiel jura reprezentanto de la kreditanto. La afero por la unua rigardo estis banala. La ŝuldanto estis iu Johano River , kaj liaj mebloj estis aŭkciotaj. Pedro transdonis al Pal la paperojn kun informoj en la akceptejo. La ĉambron ankaŭ nun obskurigis la vualo de bonaj cigaroj kaj rafinitaj lumoj. Pedro parolis mallonge inter fumnuboj. Pal aŭdis alian rakonton pri la sama temo. La rakontanto tiam estis Johano River mem.
II
Jen la vivrakonto de Johano River :
Johano naskiĝis apud la granda rivero kaj amis ĝin. Jam kiel knabo li ludis sur riveraj ŝipoj kaj flosoj. Li estis denaske revemulo; ia bovtrankvila temperamento karakterizis lin.
Li estis el la ĝusta tipo de riverŝipa laboristo. Frue li eklaboris sur ŝipoj, kiuj veturis kelkfoje ĝis la Nigra Maro. Li vidis homojn, landojn, urbojn, kaj dum trankvilaj vintraj vesperoj li rakontis pri ili. Sed ĝuste nun ne estis tia okazo.
Tamen la rigardo, blua, iom maljunece malseka, de Johano River nun ekflosis sur la senfina akvo de la pasintaj tempoj kaj li faris etan paŭzon. Johano nun estis sepdek-tri-jara, forta maljunulo. Ĝuste ĉimomente li estis ekrompiĝonta.
– Kiam mi atingis la 45-an jaron – diris Johano – mi pripensis, ke ne estas bone vagadi sencele en la mondo. La ino kaj la knabino ja estis ofte kun mi sur la ŝipo, ĉar plej ofte mi laboris sur grandaj ŝiptrenaĵoj, flosoj, sur kiuj ni mem ĉarpentis iaspecan kabaneton por ni.
Tamen venis ofte malhelpoj; mi laboris, ofte laboregis, pene-ŝvite, sed ni venis nenien en la vivo, kvankam ankaŭ ŝi – mia edzino – laboris, kiel ŝi povis, kaj eĉ la knabino. Mi neniam kapablis logi al mi monon. Panjo konis pli bone tiun artifikon – li montris al la angulo de la ĉambro, kie eta, ŝrumpinta kaj grize malespera aĝulino kuntiris sin –; kun ŝia helpo ni kunskrapis etan kapitalon. Tiam ni do aĉetis du tiajn – longajn, senmotorajn ŝiptrenaĵojn. Tiel mi iĝis entreprenisto. Plej ofte mi laboris sur unu el la trenaĵoj, sur la alia unu aŭ eĉ du laboristoj, kiujn mi dungis; kaj mi ne estis malbona labordonanto. Dum la pli grasaj tempoj ni aĉetis tiun ĉi dometon; ni kulturis iom en la ĝardeno, kiom sufiĉis – kiam ĝi sufiĉis. La transportado ne donis facilan gajnon; la kremo de la entrepreno venis al tiu, kiu havis la trenŝipon. Sed ni vivis. Tamen ni devis preni prunton, hipotekon je nia dometo. Eĉ dufoje. Poste la trenaĵoj komencis kadukiĝi, kiel ni mem. Ilin oni povas ripari. Sed tia granda riparado estas multekosta. Ni bezonis monon. La banko ne volis prunti. Tiam mi vidis anoncon. Estis la frato de doktoro Panter , kiu anoncis. Tiam mi vidis la unuan fojon doktoron Panter .
Li estis tre afabla: Li volonte helpas diligentajn, honestajn homojn kaj rekomendos nin al sia frato. Ni ricevis la monon. La rentoj ne estis tro altaj, sed la kostoj estis iom pipritaj. Sed estis bone, ke ni ricevis la prunton. Sed ne por ni...
– Jes, ja! – li daŭriĝis. – Estis malfacile tiutempe. Vi, sinjoro, scias, kio okazis intertempe. Por ĉies kulmino venis du fastoplenaj jaroj. Nebuloj kaj longaj vintroj. En la unua jaro mi povis pagi la laboristojn, la rentojn, sed malofte ni estis sataj. Dum la dua jaro mi devis maldungi la laboristojn, ĉar post la pago de la rentoj ne restis mono. Estis bone, ĉar ankaŭ laboro ne estis. Panjo estis malsaneta. Mia filino kaj mi komencis labori per la transportoj. Sed la afero rapide haltis. Venis novaj nebuloj kaj eĉ pli longa, kruela vintro. Apenaŭ ni manĝis. Ni atendis la pli bonan veteron, sed ĝi ne venis. La trenaĵoj ripozis kaj denove difektiĝis pro la severa frosto. Vi eble scias, sinjoro, kiel estas. Kaj nun ni estas ĉi tie!
Kun vana gesto li montris al la grizaj, kadukaj mebloj de la domo, kiuj nun estis ilin forlasontaj, escepte de la litoj kaj ceteraj nepraj necesaĵoj.
– Ni iris al doktoro Panter , sed li diris, ke li povas fari nenion. Lia frato estas ne-riĉulo kaj li bezonas la monon. Kion li povus fari? Kiu ŝuldas, tiu kulpas. Tia estas la leĝo, kaj tiel estas bone... Por li...
Tion rakontis la maljunulo al Pal . La antikvaĉaj mebloj honte kuntiriĝis, same kiel la maljunulino en la angulo, kiu ne kuraĝis plori kaj eksciti per tio la reprezentantojn de la leĝo. Ankaŭ Pal hontis. Li pensis pri la hieraŭa rakonto de Pedro .
III
Kiel dirite, tio okazis antaŭ la rakonto de Johano.
– Vi trafoliumis la proceson Panter kontraŭ River , ĉu ne? – diris Pedro . Morgaŭ bonvolu veturi tien. Per loka trajno; ĉirkaŭ unuhora vojaĝo. Vi scias kiel agi. Jen mono por viaj elspezoj.
Pal meditis.
– Ĉu Karlo Panter estas via parenco?
– Mia frato. Vi devas bone kompreni la tutan aferon. – Ververe mi mem pruntis la monon. Mi ofte pruntas sub la nomo de mia frato.
– Ĉu vi bezonas tion?
– Ĉu vi estas efektive tiel naiva, ŝafideto? Mi pruntas monon al senesperaj azenoj, kiuj havas domon, teron. Al azenoj antaŭ la drono. Ili volas savi sin, kiel tiu ĉi River . Sed estas klare, ke ilia domo ne povas elporti pluan hipotekon, ĉar ili ne povas pagi eĉ la rentojn. Ili estas senpovaj kvazaŭ pedikoj sur vetkurejo kontraŭ ĉevaloj. Tiam venas la proceso kaj la aŭkcio. Tiu ĉi aŭkcio nun estas malgrava, sed baldaŭ sekvos la domaŭkcio, kiam mi aĉetos ĉion, domon, ĝardenon kaj la ŝiptrenaĵojn. Se vi havas emon, poste vi povos entrepreni transportojn sur la rivero per miaj ŝipoj.
– Dankon, prefere ne. Kaj kiel estos pri River ?
– Kiel tio povus min interesi? Forto donas leĝon.
Pal ekindignis.
– Jes, forto donas leĝon. Sed tio ja estas io terure egoisma.
– Egoismo. Ĉio estas nur vortoj. La sencon donas la agoj. Kaj subkonscie ĉiu homo difinas same la egoismon. Egoisto estas tiu, kiu pensas pri si, anstataŭ pensi pri mi. Nun iru, knabeto, ĉar mi ne havas plu tempon. Kompreneble vi rajtas tagmanĝi morgaŭ je mia kosto en restoracio.
Tiel rakontis Pedro pri River . Li konis la vojon en la nebulo. Estis bone. Por li.
IV
Kiam Pal veturis al la aŭkcio, li estis preskaŭ sola en la vagono. La trajno preterveturis la sudan antaŭurbon, sur kies mizero, kiel araneaj retĉifonoj, pendis la nebulo. La rivero kaŝis sin. Kiel vojperdinta bovo jen kaj jen ekblekis la sireno de iu ĉiospita ŝipo. Malespere kalvaj branĉoj palpis en la nebulo. Jam nenio montris la proksimon de la grandurbo, sed por momento jen vidiĝis la riverondoj. Poste sekvis mizera vilaĝo, etaj domaĉoj, kelkaj ĉifonvatitaj, senkarnaj infanoj kun viglaj, malsataj okuloj. Iom poste la trajno haltis ĉe beleta malgranda urbo, centro de la vinber-industrio. Sed nun ankaŭ tiu ĉi loko aspektis griza, senviva. Kaj jen la komunumo, kie la aŭkcio okazos. Ne granda loko kun diligentaj, sed lacaj kaj indiferentaj loĝantoj. Laboristoj, kiuj apartenas al la sfero de la metropolo. Ilia medio tamen estas tiu ĉi malbela komunumo, al kiu ili ne sentas komunecon. Oni fadeniĝas al la metropolo, kie aŭ al kiu oni laboras. Sed aparta kolonieto estas tiuj de la “riveristoj”.