А ў нізіне з-пад туману
Шэрай шлямай[32], як ралля,
Цемрай цяжкаю заткана,
Бы навекі пакавана,
Спала родная зямля.
Калі ўсё наўкол бліскала,
Ззяла ў полымі агнёў,
Дык зямля адна маўчала,
Пых і гожасць парушала
Урачыстасці вякоў.
І бліскучымі крыламі
Ціха творчы дух махнуў
Ўсемагутнымі вуснамі,
Паслухмянымі вятрамі
На зямельку ён дыхнуў.
I сказаў вятрам ён гэтак:
„Жыватворчасці мой дух
Вы нясеце на планетах
У падножжа зорных светаў,
Што разлегліся наўкруг.
I няхай зямля пазнае
Радасць светлую нябёс,
I ў марах вада ўзыграе,
I абніме моц святая
Горы, лес і сіняпёс.
I скажэце тым стварэнням,
Хто быў скрыўджаны людзьмі
I хто творчага натхнення
Прагнуў сэрцам як збавення, —
Духа творчасці прымі!“
I між цьмы зямлі нядбалай,
Дзе пануюць ноч і сон,
Над зямлёю заняпалай
Песняй згоды, громкай хвалай
Пройдзе голас іх, як звон.
Ціха неба скаланулі
I павеялі вятры,
Змрок ніжэй на дол прыгнулі,
Лес, ваду, зямлю кранулі
Духа творчага дары.
I зрабілася тут дзіва:
Абудзіліся лясы,
Дрэвы радасна, шчасліва,
Воды ў згодзе гутарліва
Злілі ў песню галасы.
А на ўсходзе слуп агністы —
Ад нябёс да быстрых рэк,
I паліўся бляск празрысты, —
Свет жаданы стаў і чысты,
Цень чарноты знік навек.
Па шляхах ішлі без долі
Людзі, пасынкі зямлі,
Дзеці здзеку і патолі,
Што знявагай і злой воляй
Цяжка скрыўджаны былі.
I на іх вятры дыхнулі
Духам творчасці святым
I ім сілы разгарнулі,
Душу праўдай ахінулі,
Асвяцілі сэрца ім.
I пайшлі яны, як стрэлы,
Громам голас іх гучаў,
Ды адгук на кліч іх смелы
Быў няпоўны і няцэлы —
Іх свет гэты не пазнаў».
Граў Сымон, і за ігрою
Шыбы тоненька гулі,
Гэтак першы гром вясною
Адгукаецца зямлі.
I дрыжалі жалем зыкі
У жальбе рвучы струну,
Нібы скрыпка і музыка
Дзве душы злілі ў адну.
Меў Сымонка іншы выгляд:
У вачах агонь блішчаў,
У душу глядзеў навылет,
Быццам нешта ў ёй чытаў.
Часам хлопец забываўся,
Дзе ён? Што з ім? — не ўчуваў,
Бы ад цела аддзяляўся
I свет гэты пакідаў…
Ён раптоўна абудзіўся…
— Годзе! Годзе! — чуе крык.
Момант творчасці разбіўся,
Змоўкла скрыпка, выпаў смык.
— У карчме ты ці ў касцёле?
На хаўтурах ты ці дзе?
Як уляпаў, ліха долі,
I канца няма — вядзе! —
Перад ім дзяцюк здаровы,
Задзірака і скакун,
Грозна ўстаў, насупіў бровы,
Вочы ўставіў, як каршун.
— Кантар Шлёмаў — расспяваўся!
Ты «Лявоніху» зайграй.
Раз наняўся, дык прадаўся,
А свайго не выдумляй! —
Адусюль нясуцца кпіны,
Гразь насмешак, жартаў бруд,
А за што? Якія віны?
Правініўся чым ён тут?
Бедны, збэшчаны музыка
Выглядаў, нібыта труп.
Не сарвалася ні зыку
З пабялелых тонкіх губ.
— Будзеш граць ці не ты, гніда? —
Насядаў другі дзяцюк,
Тонкі, доўгі, мэрам дзіда.
— Дай у карк яму, Паўлюк! —
Ўскочыў хлопец, не стрымаўся, —
Крыўда моцна дапякла:
Свет наўкруг у змрок заслаўся,
Заскакаў, закалыхаўся,
Злосць пружынай узняла.
— Я не буду граць вам!.. Свінні!..
Чуеш ты, даўгель-цыбук?
Граць не буду, чуй, — от згінь я!
Будзе здзеку з мяне, мук!..
Хоць парэжце на кавалкі,
Я і вокам не міргну,
А не буду граць з-пад палкі,
Спіны я вам не сагну!..
От я ўвесь тут перад вамі,
Біце ж вы мяне! Ну што ж? —
Шум пайшоў між дзецюкамі:
— Бач які — ідзе на нож! —
Сам сябе Сымон не помніў
I не ўзважыў сваіх слоў,
Але гэтым сябе ўроўніў, —
Большым стаў у дзяцюкоў.
— Што, Паўлюк? — пачулісь жарты, —
Зарабіў, брат, «цыбука»?
Справядліва — таго й варты:
Што ж ты лаеш хлапчука? —