ica hundo (en l'exemplo supera); ma co e to = ca kozo, ca fakto, ta kozo, ta fakto.
Kom antecedenti di la pronomi relativa on uzas la formi en t : (i)ta, (i)ti, (i)to (V. § 35).
(1) La demonstrativi propozesis en ta formi : icu, ecu, ocu, oco (inspirita da hic, haec,
hoc sen h); istu, estu, ostu, osto (inspirita de iste, ista, istud Latina) e simetra kun i lu,
e lu, o lu. Kom adjektivi li esis : ica, ista ( ca, sta).
La Franca substantivo « oso » e la pluralo dil pronomi : ici, eci, oci; isti, esti, osti. Ma,
judikante, ke ta sistemo esas komplikita e ne sate dicernebla ( ica, ista), la permananta
Komisitaro quan elektabis la Komitato dil Deligataro, preferis nur : (i)ca, (i)ta per la
sequanta decido (20 di febr. 1908) :
27
« L'indikanta pronomi esas : por proximeso : (i)ca; por foreso : (i)ta. Neutra formo (por
objekto nedeterminita) : ico, ito. La komencanta i darfas esar supresata, se l'eufonio
permisas. Kande on bezonas indikar la genro, on prefixigos il, el, ol al formo sengenra
ca, ci, ta, ti. Tale on obtenos : ilca, elca, olca; ilci, elci olci; ilta, e. c. »
Pose, pro ke ta ( ita) esas plu facile pronuncebla kam ca ( ica) da multa homi, nome dal
Anglalinguani, kande ol komencas frazo-membro, o sequas konsonanto, decidesis, ke ta
(ita) sempre uzesos kom demonstrativo, ecepte kande on volos tote explicite indikar la
proximeso; lore, kompreneble on uzos : ica, ca; ici, ci; ico, co.
(En la kinesma Apendico trovesas la justifiko dil formi selektita en Ido por ta adjektivi-
pronomi.)
(2) « Kozo » havas hike la tota ampleso di lua intima e naturala signifiko : ol nule
restriktesas ad objekto determinita e materiala. Exemple, kande me dicas : quo donas a
vu ta espero? o : quo eventis a vu? me vizas nula objekto determinita : multa, diversa
konsideri, reflekti povas kontenesar en la « quo » dil questiono : quo eventis a vu? Do
en ta frazi parolesas pri kozo, kozi, fakto o fakti tote nedeterminita e reprezentata da «
quo ». Ta noto utilesas anke por komprenar juste la signifiko ed uzo di (i)co, (i)to en
multa kazi.
Relativa e questionala adjektivi-pronomi.
35. — Kom pronomi li esas : qua (singulare), qui (plurale), quo (kozo, fakto).
On uzas quo nur kande parolesas pri kozo nedeterminita; on uzas qua pri kozo determinita.
Ex. : Me renkontris povra oldulo, qua demandis de me almono.
Kom adjektivo questionala, qua esas nevariebla, segun la regulo generala dil adjektivi : qua
homo venis? qua homi venis? (1).
Mem kom pronomo, lu restas nevarianta, se lu esas subjekto : qua venis? Ma, se lu divenas
direta komplemento e preiras la subjekto, lu recevas n finala, por preventar omna
miskompreno : quan vu vidis? En ta frazo, qua( n) esas komplemento direta ed ol preiras la
subjekto vu (2).
Kom pronomo relativa, qua recevas la nombro di lua antecedento e la n inversigala, se ol
preiras la subjekto : la homi qui venis; la homo quan me vidas; la homi quin me vidas.
Same quo recevas la n inversigala se, esante komplemento direta, ol preiras la subjekto : Quo
falis? Quon vu vidas? To, quo eventas, dezolas me. To, quon il naracis, interesis ni
altagrade (3).
Ita, ta, iti, ti ed ilta, ilti; elta, elti; olta, olti uzesas kom antecedenti di qua, qui. Ex. : ta qua
volas, ti qui volas, ilta qua volas, ilti qui volas, elta qua volas, e. c.
28
On prefixigas il, el, ol a qua, qui kande to esas necesa por precizigar, ed aparte por impedar
nejusta refero : Ilta qua volas mariajar su ed elta qua volas mariajar su esas plu preciza kam
(i)-ta qua volas mariajar su. — La matro di mea kuzulo, ad ilqua me parolis; la matro di
mea kuzulo, ad elqua me parolis. Kun qua sen il e el on ne savus, ka me parolis al kuzulo od
al matro.
(1) Qua koncernas nur l'individueso. Se on parolas pri la qualeso, kompreneble on uzas
quala, advere adjektivo qualifikanta nature, ma qua tote darfas uzesar, e tre konvene,
por questionar « quala » esas persono, animalo od objekto : quala il esas? kad il esas
olda o yuna, afable od acerba? Me vidis lu apene, do me ne povas dicar quala il
esas.
(2) Se on dicus : qua vu vidas, on dubus, kad qua vidas vu o kad vu vidas qua. Pro to,
kande qua o qui esas komplementi direta e preiras la subjekto, on adjuntas n ad oli. Pro
ke ta n quik indikas l'inversigo dil subjekto (qua sequas vice preirar la komplemento) ni
nomizas lu n inversigala. Ni studios plu ample ta punto en la sintaxo.
(3) Quo reprezentas kozo ne determinita o fakto. Do lu ne povas havar pluralo, same
kam ico, ito qui tre ofte preiras lu kom antecedenti. (Videz noto 2 en Demonstrativ
adjektivi-pronomi.)
Pronomo « lo ».
36. — « Lo » nule esas pronomo « neutra », aplikebla a determinata kozi o sengenra enti; ica
rolo apartenas ad olu, e nur ad olu (1). Cetere, yen la texto ipsa di la propozo qua determinis la
decido 948 dil Akademio : « De Beaufront e Couturat propozas… adoptar lo kom pronomo ed
artiklo indikanta kozo nedeterminita analoge a co, to ». Sequas l'expozo dil motivi :
« Semblas a ni necesa adoptar lo por indikar kozo tote nedeterminita (abstraktita, quale on
dicas ofte nejuste); ne nur por expresar la belajo, la verajo (triviala argumento), ma por mult
altra kazi simila ad ici : « Lo grava en ica afero… Me deziras lo maxim bona. » En altra frazo-
formo on dicus : « To quo esas grava… to quo esas maxim bona. » Do lo esas quaze abreviuro
di to quo, e lua formo esas tote analoga, do necesa por la simetreso. Pluse, lo esus utila por
tradukar precize D. es, kande ol referas, ne determinita objekto (hazarde neutra) ma integra
frazo, t. e. fakto (segun la koncepto di Dro TALMEY : II, 148). On povas ya uzar co e to, ma ca
vorti implikas demonstrativa nuanco, qua esas superflua. Exemple : « Prenez to, me volas lo. »
Me volas to esus dusenca; me volas ol semblas referar objekto, do esus anke dusenca; on ne
volas l'objekto prenenda, ma « ke vu prenez to », la preno ipsa.
« On bone remarkez, ke ni ne propozas lo vice ol, ma apud ed exter ol, exakte same kam ni
havas ico apud olca, quo apud olqua. » (2).
Ni donez plusa exempli :
29
Lo facenda postulos longa tempo e multa lukti. — Me esforcis omnamaniere por evitar lo
neremediebla. — Lo obtenita esas quaze nulo kompare a lo obtenenda.