Il esas mortinta de tri monati, e vu ne savas lo! (ke il esas mortinta). — Restez e repozez me
volas lo (ke vu restez, e. c.) — La rural domo di nia vicini esis incendiata. On informis me
pri lo (ke ol esis incendiata).
Se on ne uzus « lo » en la tri unesma exempli, on mustus uzar la perifrazo : to quo esas… E se,
vice « lo », on uzus co, to, en la du lasta, on obtenus altra nuanco, pro la signifiko
demonstrativa di ca pronomi.
(1) Progreso, VI, 238
.
(2) Progreso, VI, 238-239. — « Lo » esas nature pronomo. Mem en lo bona, lo vera, lo
yusta e. c., ol esas reale pronomo, ne artiklo, nam ol signifikas to quo. Ex. : juntar lo
agreabla a lo utila = juntar to quo esas agreabla a to quo esas utila.
Adjektivi-pronomi nedefinita.
37. — L' adjektivi-pronomi nedefinita esas : ula, nula, irga, altra, kelka, singla, omna, multa,
poka, plura, tanta, quanta, cetera, ipsa (1).
Kande to esas posibla, li produktas individual pronomi, quale sube, per la simpla substituco di
–u (pluralo -i) a la dezinenco -a (2)
Ula (L. ullus), pronomo : ulu (ula individuo), plur. uli, donas indiko nepreciza, nedefinita.
Nula (L. nullus), pronomo : nulu ( ne mem un individuo), plur. nuli, esas la negativo di ula.
Irga (D. irgend ein), pronomo : irgu, plur. irgi, donas l'indiko maxim ne preciza, maxim
nedefinita.
Altra (E. F. I. S.), pronomo : altru, plur. altri, indikas chanjo pri l'individueso, kontre ke «
diferanta » chanjas la qualeso (3).
Kelka (F.), pronomo : kelku, plur. kelki, donas indiko ne preciza pri mikra quanteso o
nombro : kelka pano; yen fragi; prenez kelki (de oli) (4).
Singla (L. singuli, E. I.), pronomo : singlu, plur. singli, indikas konsiderante la unaji aparte. Ol
havas senco distributiva e signifikas : un po un, unope, sive on uzas lu singulare, sive on uzas
lu plurale. Ex. : singla soldato o soldati recevis duople porciono. — Il parolis a singlu.
Omna (L. omnis; omnibus), pronomo : omnu, plur. omni, indikas konsiderante l'ensemblo. Ol
havas senco kolektiva, sive on uzas lu singulare, sive on uzas lu plurale. Ex. : Omna homo o
omna homi esas mortiva, signifikas egale : la homi senecepte esas mortiva (5).
30
Multa (L. multus, E. F. I. S.), pronomo : multi, indikas kun ideo di granda quanteso o nombro.
Ex. : multa vino; multa homi. Pro lua signifiko, ta adjektivo ne povas genitar pronomo en -u.
Un individuo ya ne povas esar « multu », kontre ke lu povas esar « kelku » e « singlu ».
Poka (L. paucum, I. poco), pronomo : poki. Ol esas la kontreajo di multa e konseque indikas
kun ideo di mikra quanteso o nombro. Ex. : poka vino, poka homi. Pro lua signifiko, poka ne
povas genitar pronomo singulara en -u, nam ica signifikus : individuo en mikra quanteso,
pokaindividuo : senco absurda.
Plura (L. plures, D. E. F. I. S.), pronomo : pluri ( plura individui) indikas kun ideo di plureso
(adminime du). Pro lua signifiko, ol kompreneble ne povas genitar pronomo en -u.
Tanta (L. tantus, F. I. S.), pronomo : tanti, indikas kun ideo ocilanta inter granda nombro e
granda forteso. Ex. : tanta esforci; tanta laboro. Ica valoro interdiktas « tantu ».
Quanta (L. quantus, D. E. F. I. S.), pronomo : quanti. Ol esas korelativo di tanta. Ol indikas
kun ideo pri la stando grandesala o nombrala dil indikato.Ex. : Il havas tanta enemiki quanta
amiki. Quanta penon to kustis! Same kam pri tanta, singularo en -u ne esas posibla por
quanta.
Cetera (la) (L. caetera), pronomo : (la) ceteri. Konocata da omni, adminime per et caetera, ol
indikas la lasta parto restanta di la enti o kozi quin on mencionas. Ex. : de mea kin amiki quar
livis me; la cetera restis e vartis mea risanesko. Quale montras ta exemplo, la ceteru, ne
uzata, esus neutila.
Ipsa (L. ipse) juntesas a nomo o pronomo por indikar, ke lu agis, agas, agos od agus sen ul
mediaco. Ex. : mea kuzino ipsa responsos, se la afero ne sucesos.
38. — Per substituco dil vokalo -o al vokalo -a, ta adjektivi produktas (segun lia signifiko)
pronomi kozala o quantesala. Ma, pro lia naturo esence singulara, li nultempe recevas la marko
(-i) dil pluralo :
ulo, ula kozo; nulo, nula kozo; irgo, irga kozo; kelko, kelka kozo; singlo, singla kozo; omno,
omna kozo (6); multo, poko, tanto, quanto (7). Ex. : Ta afero ne produktis multo; vere la
quanto dil rezultaji ne kompensas la tanto dil esforci.
(La) cetero = la lasta parto restanta dil kozo mencionata.
La naturo ipsa dil adjektivo-pronomo ipsa ne plu permisas ipso kam ipsu (8).
39. — Per substituco dil vokalo -e al vokalo -a la nedefinita adjektivi produktas adverbi
manierala o quantesala, segun sua signifiko :
Ule, nule, irge, altre = en ula, nula, irga maniero; — cetere = egardante la cetero; — ipse = de
su ipsa, per su ipsa; — kelke = en kelka grado o quanteso : Il multe laboras, ma il ganas
multe.
Poke = en basa grado o mikra quanteso : Il poke laboras, ma il ganas poke.
31
Tante = en tanta grado o quanteso : Il tante amoras elu! Ni tante produktas ke ni ne povas
vendar nia omna produkturi.
Quante = en quanta grado o mezuro, ye qua preco : Quante il amoras elu! Vu tante pagesos
quante vu laboros. Po quante vu vendas ico?
Single = singla, singlu aparte : Cigari po 25 centimi single.
Plure = pluri kune.
Omne = omni kune : Unesme li venis single, pose plure, fine omne (9).
40. — La vorti irga, irgu (irgi), irgo, irge devas esar uzata sole, kande li trovesas en
propoziciono nedependanta e kompleta : donez a me irgo; irgu komprenos to; venez irge,
ma venez.
Ma li devas esar sequata dal vorti qua, qui, quo, quale, quante, se li esas ligata kun subordinal
propoziciono. Ex. : Ad irgu, qua venos, vu dicos, ke me ne esas en la hemo (o heme); — irgo
quon vu donacos ad ilu, to ne kontentigos lu; — irge quale vu procedos, il blamos vu; —
irge quante li laboros, li ne povas finar tante balde.
Komprenende la adverbo irge darfas ligesar a la cetera relativi, exemple a qua, quala, quanta,
e. c. por donar a li la senco nedeterminita. Ex. : irge qua mulieron o yuninon il vidas, il
desprizas elu; — irge quala instrumenton vi uzos, vi ne sucesos facar ta laboro; — irge
quanta librin il havas, il deziras ankore plu multi.
N. B. — Notez bone, ke la derival regulo, segun qua on obtenas ento (praktike homo, maxim
ofte) substitucante -o al -a dil adjektivo, koncernas nur l'adjektivo qualifikanta, qua venas de
nomal radiko : avara, avaro. Or en la 38-ma paragrafo, ni vidis, ne l'adjektivo qualifikanta, ma
l' adjektivipronomi nedefinita, qui nule venas de nomal radiko e konstitucas specal kategorio
gramatikala.
Pro to la regulo dil renversebleso ne atingas li, quale ol ne atingas la propra nomi, tote exter ta