regulo. Altra kam l'adjektivo qualifikanta, per sua naturo e rolo, l'adjektivij-pronomi
nedefinita sequas altra e propra derivo. On do ne darfas objecionar pri li regulo koncernanta
nur l'adjektivo qualifikanta e la participo adjektiva.
(En la apendico 4-ma trovesas fundamental studiuro pri ca punto).
(1) Tala, quala, sama, qui pozesis en l'antea listo (Franca) di la « Grammaire Complète
», inter l'adjektivi-pronomi nedefinita, esas plu reale qualifikanta. Ni do eliminis li ek
la listo dil adjektivi nedefinita en ica edituro.
Sama relatas e la qualeso e l'individueso. Ex. : La sama qualeso = la qualeso
nediferanta. La sama homo = la homo ne altra. Se on reflektas, on komprenas, ke homo
povas divenar diferanta, ma lu ne povas divenar altra, altru, to esas : perdar sua
individueso. — La samo = la sama homo; lo sama = la sama kozo, fakto. Ex. : Al samo
eventis lo sama = al sama homo eventis la sama kozo, aventuro, fakto e. c.
32
(2) Individual pronomi (-u) havas senco multe plu ampla kam personal pronomi. Ci
lasta implikas nur la persono (gramatikala), kontre ke l'unesmi implikas l'individuo. Or
l'individuo kontenas omna ento organizita, persono, animalo o planto, relate lia speco.
Konseque, se la pronomi en -u reprezentas ordinare
persono, homo, li tote darfas, ye l'okaziono, reprezentar anke bestio o planto. Ex. :
omna individui di la hundo-speco ne prezentas la sama tipo. Li diferas inter su, plu
multe kam l'individui dil kavalo-speco.
(3) Videz la noto 1.
(4) Kelka indikas nombro min granda kam multa e plu granda kam plura, qua povas
indikar mem nur
du, okazione.
(5) En l'expresuri : ni omna, vi omna, li omna, ili omna, eli omna, la vorto « omna »
esas duesma. En : ti sama, ti altra, ti kelka qui pretendas, la vorti « sama, altra, kelka »
esas anke duesma. Konseque on ne vidas pro quo « omna » esus unesma en : omna ti
qui pretendas o : omni ti qui pretendas.
Simile en : to poka quon vu povas, agez lo por me, la vorto poka esas duesma. Pro quo
do omna, od omno esus unesma en : omna to quon vu povas, omno to quon vu povas,
agez lo por me? Pro quo vere ica e nura ecepto pri la plaso koncerne omna, omno?
Esperanto esas tante min imitinda pri ca punto, ke dicinte
chiuj tiuj ( kiuj), ol kontredicas su ipsa, dicante : tiuj kelkaj ( kiuj).
Ni do pozez omna, omno ye la duesma plaso, dicante : ti omna (qui o quin), to omna
(quo o quon). Ex. : ti omna qui vidis lu; ti omna quin lu vidis. — To omna quo
plezos a vu. Il prenis to omna quon il volis. — Co omna eventis ante to, quon on
rakontis a vu.
(6) « Kozo » havas hike la tota ampleso di lua intima e naturala signifiko; ol nule
restriktesas ad objekto determinita e materiala. (Videz la noto 2 en Demonstrativ
adjektivi-pronomi.)
(7) Ni povas explikar mem multo, poko, tanto, quanto per : multa (abundanta) kozo,
poka kozo, tanta kozo, quanta kozo, la cetera kozo. Kad ni ne dicas : multa (abundanta)
pano, poka pano, quanta pano, tanta pano, la cetera pano?
Pro ke irgo, kelko e. c. indikas, quale ni dicis, ulo tam ne definita o plu juste, ulo tam
ne determinita (mem spece) kam on povas supozar, on uzas kun li la relativo quo (ne
qua) same kam kun to e co. Ta omna vorti ya implikas nedefiniteso (nedetermineso)
kompleta. Kande me dicas : la homo quan me odias, on savas, ke me odias homo, on
konocas l'objekto di mea odio. Ma, se me dicas : to quon me odias o : to omna quon
me odias, on ne konocas l'objekto di mea odio; ol restas tote nedefinita. Esas do
logikala, ke nedifinita antecedento ( co, to, ulo, nulo, omno, e. c.) postulas relativo
nedefinita : quo e ne la relativo definita : qua. L'atencoza lektero vidas, ke en nia
expliko, la vorti « nedefinita », « nedeterminita » koncernas, ne la stando gramatikala,
ma la signifiko ipsa dil vorto.
33
On lektas en Progreso, IV, 651 : « Quo nule equivalas olqua : ol-qua koncernas objekto
di speco determinata o konocata (ex. : domo, libro, chapelo, …); quo koncernas objekto
nedeterminata o di speco nedefinita. La formi co, to, quo ne esas propre neutra, ma
exter la tri genri; li esas vera substantivi, ed expresas altra distingo kam la genri, plu
importanta kam la distingo di la genri. Kande on dicas : « quon vu serchas? », on nule
pensas : « ol-quan, t. e. qua libron, qua chapelon », ma : « qua kozon », tote generale.
»
(8) Pluro (de plura) ne semblis formacenda, pos explorado e probi.
« La distingo di la personi (per -u) e di la kozi (per -o) esas utila nur en la adjektivi, e
ne en la substantivi; nam la senco ipsa di substantivo indikas persono o kozo, ed
adjektivo sempre referas substantivo expresita o tacita. Cetere, ta distingo esas nule
logikal, ma pure gramatikala : la logiko ne distingas personi e kozi, omni esas logike «
objekti » od « enti ». Pro to la finalo o di la substantivo ne signifikas plu kozo kam
persono, ma simple « objekto » od « ento »… Ma, praktike, en la maxim multa kazi, la
senco ipsa dil adjektivo indikas a la « komuna raciono », ke ta ento esas persono o kozo
: avaro, blindo, klaudikero (unesme lamo), strabo povas esar nur personi; vakuo,
dezerto, acido, povas esar nur kozi. » ( Progreso, I, 555.)
(9) Erore la vorto « omne » trovesas kun la signifiko « omnamaniere ». Nur ica lasta
adverbo kompozita esas justa por expresar la ideo « en omna maniero ». Nam, per sua
naturo ipsa, la radiko omn implikas ideo di nombro, quale singl e plur.
Verbo.
41. — Duspeca verbi existas en Ido : la transitivi e la netransitivi.
La transitivi (qui povas havar « objekto » o komplemento direta) posedos du voci (1) : l'aktiva
e la pasiva; la netransitivi posedas nur un voco, l'aktiva.
L'aktiva voco esas formacata per la verbal radiko, a qua on adjuntas la sequanta dezinenci :