olim la maxim uzata e parolata de la lingui, kad on ultempe dicis, ke ta difero di formi verbala
per un sol vokalo jenas o jenis la kompreno? Kad on reprochis lo al naturala lingui che qui ta
fakto existas?
Pro quo supozar, ke en la helpolinguo, stranjera ad omni, on esos min atencema pri bona
pronunco, kam en altra linguo stranjera? Cetere, en qua linguo esas permisata pronuncar tante
sensorge, ke l'audanto povas konfundar as ad os, us ad as, is ad es, a ad e o e ad i? En qua linguo on esas dispensata pronuncar klare, por esar bone komprenata?
(1) En gramatiko e pri verbi, la voco esas l'ensemblo dil formi indikanta, kad la subjekto
facas (voco aktiva) o subisas (voco pasiva), la ago expresata dal verbo.
(2) Remarkez ke en la tota konjugo, la vokali a, i, o indikas rispektive : prezento,
pasinto, futuro.
(3) L'Idal preterito expresas omna indikatival tempi pasinta qui ne esas antea pasinti :
imparfait, passé défini, passé indéfini di la Franca. Ica lasta linguo havas, pri la pasinta
tempi dil indikativo, distingo qua ne korespondas a ta dil cetera lingui. Esabus eroro
imitar lu en Ido, e tante plu ke ol ne esas reale necesa.
Se stranjero dicas a Franco : « je voyais votre mère hier, o : je vis, vice j' ai vu votre
mère hier : me vidis vua matro hiere » kad ta Franco ne komprenas perfekte, ke la
stranjero dicas vidir lua matro? To komprenigas, ke Ido povas kunfuzar la 3 tempi di la
Franca en la tempo -is (preterito) sen ula detrimento por l'ideo expresenda.
Tamen, kande to esas utila, la Franca « imparfait » (imperfekto) povas tradukesar per la
preterito ( esis) di la verbo esar e la participo prezenta dil uzata verbo : me esis
manjanta, kande vu arivis.
(4) Pri s en as, is, os, us videz la 7-ma apendico : « Verbal rolo di s en la helpolinguo. »
« L'akademio repulsis chanjar la tri tempi di l'indikativo : e ton lu facis bone. En nia
konjugo la regulozeso dil tri vokali amas, amis, amos esas preferinda kam ula naturala
formi (internaciona ne existas) pro ke per ta unika regulo on lernas anke la tri tempi di
la cetera modi : amar, amir, amor; amanta, aminta, amonta; amata, amita, amota… Ta
formi esas komoda e mem necesa. Pri la pasinta infinitivo amir cadie on ne plus dubas;
pri la futura formi amor, amonta, amota on semblas ankore havar dubi, ma tote
neyuste. Se me dicas : Me konjektas ke me vidos il (t. e. en futuro), lore esas postulo di
la logiko, ke on povez dicar : Me konjektas vidor il, por expresar futuro kontraste kun la
prezento : vidar il. — Se me dicas : « En la publikigota artiklo mencionez to », me
indikas, ke on certe publikigos artiklo, ed esas mala helpilo dicar, quale plura vivanta
lingui : la publikigenda artiklo, nam ne traktesas artiklo qua devas esar publikigata, ma
39
ula qua esos publikigata. Esus regretinda kulpo imitar, sub pretexto di internacioneso,
caregarde la nacionala lingui, qui ne havas tala formo, e koaktar ni dicar ulo altra kam
ni pensas, ed expektar ke l'audanto divinos quon ni vizas : vere plu importanta kam
l'internacioneso (propre dicite hike nur la nacionaleso) esas furnisar per nia linguo a la
homi qui pensas logikale ula instrumento apta expresar lia idei klare e precize. E ton
nia konjugo kun lua tri tempi facas admirinde. Ni do konservez lua sistemo ». — (P. de
Janko, Progreso, IV, aprilo, 1911.)
(5) L' imperativo (o, plu juste, volitivo) -ez atingas quik lekte irgu qua savas kelke la
Franca : venez,
dormez, e. c., kontre ke -es atingus nulu : venes, dormes. Ma, se ulu ne povas pronuncar
facile -ez finala, lu pronuncez ol quale -es, sen hezito. La avantajo di -ez ne perdesos,
same kam la avantajo di j ne perdesas, se uli pronuncas ol quale dj, segun explicita
permiso di nia gramatiko. — Esperantisti blamis -ez por la volitivo, obliviante ke -u dil
sama modo en lia linguo komprenesas da nulu : venu, dormu, e ritrovesas en iu, tiu,
chiu, neniu (mem en chu, morgau, kontrau, lau, antau e. c.) quo forsan ne esas kolmo
di logiko.
(6) La formi kun -ab- unesme refuzita, pose admisita por probo, fine sancionita
unanime dal Akademio (decido 748), sempre plu praktikesas en Ido kom plu kurta, plu
lejera e plu facile docebla.
Memorez bone, ke la formo -abus ne darfas uzesar, nam l'Akademio ne adoptis lu, pro
ke ol ne esas necesa.
Praktike on ne havas l'okaziono dicar : esez aminta o amabez. Ma on povas tre bone
dicar : esez fininta o finabez (ica laboro ante mea retroveno).
(7) Me esis departonta signifikas : « me (lore) preparis me, o me esis ja pronta por
departar quik », granda difero kun la simpla :me departos.
(8) Il ne esas mortinta dicas, ke il ne esas en la stando di homo qua mortis. Simile :
nun ni esas arivinta dicas altro kam ni arivis :ol montras la stando rezultanta de arivir.
Komparante : il ne esas mortinta, nun ni esas arivinta a : il ne mortis, ni arivis, on
vidas la granda difero existanta inter l'unesmi e la duesmi.
Per ici on quaze konstatas ed enuncas la rezulto di iti : il ne esas mortinta, pro ke il ne
mortis, e ni esas arivinta, pro ke ni arivis.
(En la 6-ma apendico on trovos la motivi gravega e decidigiva pro qui la verbo havar
nultempe servas kom helpanto en la Idala konjugo, malgre l'exemplo di lingui
romanala e di E. D.)
(9) La perfekto propre dicata (qua expresas nuna stando rezultanta de ago tote pasinta)
logike tradukesas per : me esas amita (olim) — L'exempli : Il ne esas mortinta; nun ni
esas arivinta di la noto 8-ma, korespondas, en la voco aktiva, a me esas amita di la
voco pasiva. En ta omna exempli, l'uzo dil perfekto expresas nuna stando pro ago