facita dal subjekto o subisita da olu.
La pasinta participo pasiva (-ita) indikas, ke la ago subisita dal subjekto esas nun tote
finita : l'imprimo di ta libro duris tre longe; ol esis imprimata dum sis monati ed
erste de 8 dii ol esas imprimita. — Tam longe kam on serchas la solvo di problemo, ta
40
problemo esas solvata; ma venas instanto pos qua ol esas solvita. — La domo esis
konstruktata dum un yaro; ma depos du monati ol esas konstruktita.
« Por savar, kande vu hezitas, qua tempo devas uzesar en la pasivo, trakukez per
l'aktivo. Kad on arestas e kondamnas nun persono? Se yes, lu esas arestato,
kondamnato. Se ne, se on ja arestis o kondamnis lu, on devas uzar la pasinto : arestito,
kondamnito; ne importas kad l'efekto di la ago ankore duras o ne. Mem liberigita,
l'arestito restos arestito; mem indulgita, la kondamnito restos kondamnito (t. e. ulu,
quan on kondamnis ultempe). Per ta facila procedo (qua divenas balde mashinala ed
instintala per kustumo) on ne povas erorar. « La pordo esas klozata » (on klozas ol
nun); « la pordo esas klozita » (ol esas nun en la stando qua rezultas de ke on klozis
olu). — du participi preske sempre postulas la sama tempo : konocata devas generale
esar en la prezento, nam : « Me esas konocata »signifikas : « on konocas me » (same
reputata, konsiderata, e. c.). — Kontraste, fatigita, konvinkita devas generale esar en la
pasinto. Nam, kande on dicas : me esas fatigita, konvinkita, la efekto ne esas nun
produktata, ma ja produktita. « Me fatigesis promenante e nun me esas fatigita. » — «
Me konvinkesis da omno, quon me audis o vidis, pro to me ne plus dubas; me esas
konvinkita » (segun Progreso, III, 396.)
(10) Ultre lia funciono en la konjugo, la participi (aktiva o pasiva) pleas la rolo di
adjektivi, sive kom epiteto : vazo ruptita, sive kom atributo : il esas erudita. Li anke
povas formacar substantivi : la mortanto, la vivanti. Fine per -e li povas divenar
adverbi : mortante il dicis. Sendez omno afrankite.
Irgu qua examenis sen prejudiko nia sis participi, en lia funcioni diversa, povas nur
gratular ni havar per li, e sen kompliko, richeso tante utila por la facila e justa
expresado dil pensi.
(11) En Espo la korespondanti esas ica charmanta formi : estis estinta, estos estinta,
estus estinta. La frazo : kande ni esabis tre obediera li rekompensis ni tradukesas ad
Espo per : kiam ni estis estinta tre obediema ili rekompencis ni. Esperanto regretinde
tro ofte oblivias la oreli sentema.
(12) La lerno dil regulo : amesar = esar amata ne esas jenanta; tote kontree, ta formi
esas vere tre komoda. (E. Ferrand, Progreso, IV, 210.) Til nun (aprilo 1911) nulu plendis
pri reala dusenceso di ameso e simila vorti. ( Progreso, IV, 90.)
(13) Por ta pasivi ni preferas l'expresuro « kunjuntal formi » pro ke li esas la
kunjuntaro di « esar » e di verbal radiko. Ta formi esus vere sintezala, nur se li
prezentus dezinenci segun la modelo Latina : am-or, am-aris e. c. Ma en am-esar, am-
esas, am-esis e. c. ne existas dezinenci : existas radiko e kompleta verbo (esar)
kunjuntita, unionita.
(14) Reale, to esas me, mea agiveso qua komencas, duras, finas o cesas. (Noto 1, pag. 21,
Grammarie Complète. )
(15) « Letro duras dum skribesar, ed anke dum lektesar); e mem plu juste, nam durar
nule implikas kontinueso. Cetere, quo esas plu naturala kam : Me duras parolar,
41
skribar? Ma anologe, on devas dicar : Me durigas mea diskurso o letro ( Progreso, IV.
594).
Decido 1615 : On decidas, ke durar, durigar suficas, repulsante kontinuacar, qua
obtenis un voco. — Kom noto pri ca decido trovesas : « Grammaire Complète
(sancionita dal komisitaro konstanta dil Deligataro) fixigas pri durar, durigar, pag. 35,
regulo 32.
Kontinuigar = igar kontinua, sen ula rupto di kontinueso. Ex. : Durez ta laboro e, se vu
ne povos ipsa durar lu, durigez lu da altru. Ma ol esez kontinuigata til parfino sin la
maxim kurta interrupto.
(16) Ta omna verbi mixita, e nome : komencar, finar havas, quale durar, senco
netransitiva e senco transitiva. Or, nur pri durar til nun on pensis a specal radiko por la
senco transitiva di komencar, finar, cesar, turnar, movar e. c.? Do, nur pri la senco
transitiva di durar li facas ecepto. L'akademio esis justa opinionante, ke 16 yari de
praktiko montris ico sat bone : durar ne bezonas ecepto partikulara; ol povas
havar, quale la cetera verbi mixita, la du senci transitiva e ne transitiva en un sola
formo.
(17) La slavi devas do atencar por ne falar en l'idiotismo di sua lingui, qui uzas su mem
por l'unesma e la duesma personi; li ne dicez : me lavas su, vi lavas su, e. c. ma bone :
me lavas me, vi lavas vi.
(18) « On ne obliviez l'uzo tre komoda di la prefixo inter por formacar la verbi
reciproka. » ( Progreso, IV, 147 : Remarki, 1a). — Ta verbi reciproka nature genitas
substantivi reciproka : interkonsento, internoco, interhelpo, interodio, interamo e. c.
(19) La senco esas pasiva, on do uzas pasivo, segun la principo tante ofte memorigita
por Ido : tradukez, ne sklavatre segun la vorti (di vua linguo), ma segun l'ideo
(expresenda en Ido).
(20) Vice oportas uzez prefere la verbo mustar kun subjekti : mea patrulo mustas
departar. Me, tu, il, vu e. c. mustas departar frue.
Mustar implikas neceseso absoluta, neeskartebla : ni mustas mortar; vu mustas
repozar.
Devar implikas obligo : ni devas respektar ed obediar nia gepatri.