Povar implikas posibleso, e darfar, yuro, permiso : me povus venjar me, ma me ne
darfas, nam omno interdiktas lo ad me.
Adverbi.
51. — Quale en nia lingui, l'adverbi esas nevariebla en Ido.
42
Lia gradi komparala indikesas segun la maniero uzata por l'adjektivi (§ 28).
Existas en Ido triopla kategorio de adverbi : le simpla, le derivita, le kompozita.
Le simpla, esante adverbi nature e signifike, ne bezonas dezinenco : tre, tro, plu, olim, nun,
nur, e. c. (1).
Le derivita e le kompozita, ne esante adverbi nature, havas omni la dezinenco -e, qua igas li
adverba. On adjuntas ica dezinenco al vorti sendezinenca, ed on substitucas lu al dezinenco di
la ceteri : Lore, pluse (de lor, plus), vere (de vera), nokte (de nokto), koncerne (de koncernar),
superpoze (de super-pozar).
Quale on vidas, l'adverbi darfas derivar de prepoziciono od adverbo ( lor-e, plus-e), de adjektivo
o substantivo ( ver-e, nokt-e), de verbo simpla o kompozita ( koncern-e, super-poz-e).
Pri lia komplemento l'adverbi kondutas quale la vorti de qui li derivas : koncerne ico, nam on
dicas : koncernar ulo; konforme al modelo, nam on dicas konforma al modelo; funde dil
barelo, nam on dicas la fundo dil barelo; e tale sempre.
L'adverbi qui venas de adjektivi qualifikanta indikas generale la maniero : vere, en maniero
vera; bone, en maniero bona.
Ti qui venas de substantivi povas expresar cirkonstanco di tempo, di loko, di maniero, e. c.
Ex. : jorne, dum jorno; nokte, dum nokto; dome, en la domo; heme, en la hemo, la lojeyo
familiala; aere, en la aero; veture, per veturo; pede, per la pedi, e. c. (2).
Relate la senco, Ido havas adverbi di quanteso, di loko, di afirmo, di nego o dubo, di maniero.
52. — Adverbi di quanteso. On ja konocas ti, qui uzesas por la gradi komparala : plu, min,
tam… kam, maxim, minim, tre.
Ni adjuntez plus, minus, tre uzata en matematiko, od en la senco matematikala +, -.
Plu, min, maxim, minim recevas la dezinenco -e, kande li esas adverbi izolita.
Li sempre sequas la verbo quan li modifikas : Il ne povas spensar plue (3). Vu ne povas
donar mine. Li recevis maxime, minime (de omni).
Por indikar, ke la grado konstante kreskas o diminutas, on uzas l'expresuro : sempre plue (o :
sempre plu multe), sempre mine (o : sempre min multe). Ex. : me amas lu sempre plue (o :
sempre plu multe); il laboras sempre mine (o : sempre min multe).
Pluse, minuse indikas, quale la signi +, -, adjunto o sustraciono : posez 1 manjilaro minuse
sur la tablo, nam ni havos un repastano pluse, minuse.
Maxime, minime = en la maxim, minim granda quanteso a grado : vu laboris, produktis
maxime, minime (de omni).
43
Maxim posible, minim posible (4) ( sen artiklo, se ne esas substantivo expresata o tacata) :
venez maxim balde posible; la maxim granda nombro posible; la maxim bel infanto
posible; la maxim laborera (viro) posible; bruisez minime posible; en omno selektez lo
maxim bona posible. — Il kuris tam rapide kam posible. Yen diversa klovi; prenez le
maxim longa posible.
Admaxime, adminime : Ni esos kin adminime e dek admaxime.
Proxime, qua tradukas F. à peu près, environ, E. about, nearly, D. ungefähr, etwa. Ex. : la
asistanti esis kina-dek o : kina-dek e kin proxime. Esis tri kloki, o tri kloki proxime (5).
Sat = en sufico : sat richa, sat kurajoza (6); pri glorio, honori ed influo il havas sat multe
(7).
Tro ( troa, troe) implikas ideo di eceso : tro richa, tro benigna.
Fine la adverbi ja vidita (§ 39) : kelke, multe, poke, quante, tante (8), irge quante.
53. — L'adverbi di tempo esas :
Kande (relativa e questionala) = ye la tempo, ye l'instanto en qua (9).
Dume (de la prep. dum) = dum ta tempo.
Fine (de la subs. fino) = ye la fino, kom fino.
Lore (de la prep. lor) = ye ta epoko, tempo (10).
Nun (sen -e kom primitiva) = en la tempo prezenta, prezente.
Olim (sen -e kom primitiva) = en tempo plu o min anciena, antiqua.
Sempre = en omna tempo.
Seque (de la subs. sequo) = ye la sequo, kom sequo (11).
Frue = en tempo ne tarda.
Balde = pos ne longa tempo.
Tarde (de tarda) = ye tempo, instanto ne proxima relate altra, fixigata o kustumala.
Erste = ne plu balda kam… : Me venos erste morge.
Hiere = en la dio qua preiras ica (la nuna).
Morge = en la dio qua sequos ica.
Jus ( nur kun tempo pasinta) = juste ye l'instanto antea : il jus ekiris.
44
Quik = sen la minima ajorno o tardeso : facez quik ta laboro, nam ol tre urjas.
Ja = E. already, D. schon, F. déjà, S. ya, I. già, Por. ja. Ex. : Il ja manjis omno.
Ne ja pri kozo qua ne eventis ye l'instanto prezenta : il ne ja arivis, ma il quik arivos (12).
Ankore indikas duro plu longa pri ago o stando : il esas ankore malada (13).
Ne plus esas la negativo di ankore : Kad il vivas ankore? No, il ne plus vivas : il ja esis
mortinta, kande me departis.
Antee (de la prep. ante) = en antea tempo.
Pose (de la prep. pos) = en posa tempo.
Esas adjuntenda la sequanta adverbi kompozita o derivita :
ultempe = en ula tempo (pasinta o futura);
uldie = en ula dio (pasinta o futura);
nultempe = en nula tempo (14);
kelkatempe = dum kelka tempo;
pokatempe = dum poka tempo;
longatempe = dum longa tempo;
samtempe = en la sama tempo;
irgatempe = en irga tempo;
irgekande = ye irga tempo, instanto en qua (15).
Unfoye, dufoye, trifoye, e. c., plurfoye, kelkafoye, multafoye, singlafoye, omnafoye, pri
ago facita o subisita un foyo, plura foyi, e. c.
Singladie, omnadie, omnasemane, omnamonate, omnayare, omnajorne, omnanokte, e. c. =
en singla, omna dio, semano, e. c.
Jorne = dum (la) jorno; nokte = dum (la) nokto; matine = ye o dum (la) matino; vespere = ye
o dum (la) vespero.
Cadie, camatine, cavespere, casemane, canokte, camonate, cayare, e. c. = en ica dio, matino,
vespero, e. c.
Prehiere = en la dio preiranta « hiere ».
Posmorge = en la dio qua sequos « morge ».
45
Morge matine, morge vespere o matinmorge, vespermorge.
54. — La adverbi di loko esas :
Ube (quesionala e relativa) = en qua loko? o : en qua (en qui). Ex. : ube vu esas? La lando ube
il naskis.
Hike = en ica loko (proxima relate la parolanto).
Ibe = en ita loko (fora relate la parolanto). Ex. : vu esis hike, dum ke me serchis vu ibe (16).