amo da Deo a la homi.
67. — De indikas la punto di de-veno (en la spaco e tempo), l'origino, la dependo, la departal
punto. Ex. : Ta juvelo venas de mea matro. De ube vu adportas ico? de mea rur-domo. La
persiko esas importacita de Persia. To ne dependas de me. La treno de Paris a Lyon. De
supre e de infre, de omna lateri, de omna rangi sociala venas ad ilu kurajigi. Me sufras de
(o pro) nevralgio dentala. Li mortis single de hungro (o pro).
De lua nasko il sempre montris extrema sentemeso. El esas malada de tri semani. Me
savas to de longe. El havis grava morbilo, tri yari ante nun, e de lore el restis tre febla.
De nun vu ne plus ekiros sen me. Ni ne vidis li de un yaro.
Kande on volas parolar pri la komencal punto di ulo eventinta pos dato, pos epoko indikata, on
uzas depos (facita ek de e pos). Ex. : El esis ofte malada depos sua mariajo. Depos sua
kronizo, nia suvereno livas rare la chefurbo.
De uzesas anke kun la substantivi signifikanta mezuro, quanto, kontenanto : un metro de
drapo; turbo de civili e de soldati; taso de kafeo.
Nulu povas konfundar a : un metro (venanta) ek drapo, taso (venanta) ek kafeo. (Videz ek
plu fore.) (5).
On uzas de kun l'adjektivi plena (6), longa, larja, alta, profunda, dika, e. c., qui fakte relatas
mezuro, dimensiono : plena de vino, longa de sis metri, dika de kin centimetri, e. c. Fine on
uzas de kun titulo di nobeleso : duko de Richelieu, markezo de La Fayette.
On bone remarkez, ke de esas neutila e devas ne uzesar kun la quantesal adjektivi ed adverbi.
Ex. : multa homi; poka vorti; quanta invititi? (L'expresuri multe de homi, poke de vorti,
quante de invitite? esus galicismi tam kontrelogika kam tri de homi.)
La prepoziciono de darfas kombinesar kun altri por indikar la loko de qua on venas : la muso
saltis desub la tablo adsub la lito, e desub la lito ol fugis aden la kameno. (Komp. da, di.)
Esas remarkenda la tre preciza distingo per da e de, quan on obtenas kun la verbi signifikanta
recevar, komprar, aquirar ed altri analoga : Me recevis ta libro de Alexander, or ta libro
esas di Ioannes; do me recevis la libro di Ioannes de Alexander. — Ta varo esis komprata
da me ( me kompris lu); komprata de me ( me vendis lu). — Ta kavalo esis komprata da mea
patrulo de mea amiko (t. e. mea patrulo kompris lu de mea amiko).
De co konsequas, ke on devas uzar de (nultempe ad, quale en la Franca) por indikar la
komercisto o vendinto, la persono de qua on kompris o recevis ulo : Me kompris de ta libristo
(ne : a ta libristo) amuzanta libro a (o por) mea filiineto. — Me kompris a (o por) mea filii
voyajal naraci de la libristo (7) quan vu indikis a me.
55
68. — Di indikas nur la posedo, la aparteno, o la relato generala di ul objekto (quan la genitivo
expresas en la lingui flexionala) : la libro di Petrus; di qua esas ta domo? Di mea patrulo.
( La domo di me = mea domo.)
Remarkez, en l'exempli sequanta, quale di unionesas a da por distingar tre klare du diversa
relati, qui sen ta du prepozicioni restus konfuza e konfundebla :
La konquesto di Anglia da la Normandi igis la duki di Normandia rivala kun la reji di
Francia. — La sendo di ta letro da Petrus a Ioannes efektigis la deskonkordo qua nun
regnas inter li. — La religial libri di la Kristani omna-eklezia konstante parolas pri la amo
di (o da) Deo a la homi e pri la amo di (o da) la homi a Deo ed al proximo. — La
konkordato obtenita del papo da la rejo dil Franci stipulis to tre explicite (8).
Ido povas distingar tote certe l'autori, la modeli e la proprieteri di artal verko, di portreti,
statui, e. c. Ex. : la portreti da Rafaël (il facis li); la portreti de Napoléon (il esis la modelo, oli
reprezentas lu); la portreti di siorulo X… (il esas lia proprietero, il posedas li kom kolektero od
altre).
« Quankam la tri (prepozicioni da, de, di) esas necesa, existas por li, quale por mult altra
propozicioni, kazo-limiti, en qui on povas tre juste hezitar inter du. Por levar ta dubi, ni povas
donar la praktikal regulo sequanta. »
« Se la senco postulas klare l'ideo di l'aganto od autoro, uzez da; — se ol postulas klare l'ideo di
de veno, o di konteno o di quanto, uzez de; — en la cetera kazi (do en omna dubebla kazi) uzez
audace di; nam olca esas la maxim generala de la tri, korespondanta a la genitivo; do, se vu
hezitas inter la tri, vu povas uzar ol prefere; tale vu riskos minime erorar, e vu esos
komprenata »
( Progreso, II, 33).
69. — Dop relatas nur la spaco, quale avan (videz ica) di qua ol esas la justa kontreajo : Il
departis avan me, me sequis e balde preterpasis lu, tale ke il arivis dop me. Iosef iris al
tribunalo por prizentar su avan la jusdiciisto; ma il arivis longe ante ica e mustis vartar.
— En lineo de soldati qui marchas ad ni, l'unesma esas avan la duesma ed ica dop
l'unesma; la duesma esas avan la triesma ed ica dop la duesma, e. c. — Se me lektas, irante
de sinistre ad dextre quale en l'ocidental lingui, la vorto l'infanto, l'artiklo esas avan i ed ica
dop
l'artiklo; la I esas avan n ed ica dop I, e. c. Kontraste, se me lektus ta vorto (quale en la Hebrea)
de dextre ad sinistre, la o esus avan n ed ica dop t, e. c. (Videz, ye avan, la decido 1611).
70. — Dum indikas la duro di tempo en qua ulo eventas od esas facata, agata : il dormis dum
la koncerto; il esis absenta dum tri yari; il sucesis fugar dum la masakro; el esis malada
dum sua infanteso (9).
Nultempe tacez ta prepoziciono, malgre l'exemplo di ula lingui, di la Franca exemple, qua tre
logikale dicas : il guvernis dum kin yari la kolonio e il studiis dum tri yari filozofio, ma qua
dicas anke, e kontrelogike : il guvernis kin yari la kolonio, e : il studiis tri yari filozofio. Ma kad
on guvernas yari o lando e homi? Kad on studias yari, o cienco, arto, mestiero? Por ne dicar
absurdajo, kompromisar la justa kompreno, on mustus avertar (quale agas nacionala
gramatiki) ke en ta expresuri e le analoga, « kin yari » e « tri yari » esas nule direta
56
komplementi, ma cirkonstancal komplementi tempala, pro ke dum esas tacita. Ka ne esas
preferebla, kom plu sekura, nultempe tacar la prepoziciono e dicar kun olu : la kin yari dum
qui il guvernis la kolonio esis le maxim prosperanta por olu; me studias filozofio dum tri yari e
la general historio dum quar yari; il retromarchis o marchis retroe dum un mi-horo pro pario