Выбрать главу

Ma nur prepozicioni recevas ke por divenar konjuncioni; do yen esas reale

prepoziciono. Cetere, se ol ne esus prepoziciono, kad ol havus komplemento? Ka ni ne

dicas : yen mea matro; yen ili, tot same kam ni dicas : por mea matro, kun ili? Do yen,

sola, ne esas konjunciono.

Konsiderante yen kom prepoziciono, l'akademio decidis (aprilo 1925) ke ol divenas

konjunciono per l'adjunto di ke, quale omna prepoziciono en Ido. (Vid. § 109.)

(9) Kande la Franca vorto relatas tempo, on devas tradukar lu per kande : la tempo

kande me esis felica o : la tempo en qua me esis felica.

(10) Generale la vorti D. warum, E. why, F. pourquoi, I. perchè, S. porque tradukesas

per por quo.

(11) Nam subordinal propoziciono komencanta per ke equivalas substantivo od

infinitivo : me expektas, ke il venos = me expektas ilua veno; same : pos ke il venis =

pos ilua veno.

(12) Time ke (kun timo ke) diferas de timante ke, qua relatas la subjekto di la frazo.

(13) Tante ofte ke e tante longe ke inkluzas nula komparo, kontre ke : tam ofte kam e

tam longe kam esas komparanta. Exemple : Il venas tante ofte, ke il tedas ni; venez

tam ofte kam vu povos. — Il diskursis tante longe, ke fine la asistanti ne plus

askoltis lu; tam longe kam me vivos, me esforcos sucesigar nia ideo.

72

Interjecioni.

112. — L’ interjecioni esas onomatopei, o klameski plu o min internaciona quale ha! he! ve! (1)

nu! (2) fi! (3) hem! (4) hop! (5) krak (6) krik (7) krik-krak! (8) uf! (9) paf! (10) plump! (11) sus!

(12) psit! (13) shut! (14) hu-hu! (15) ba! (16) aye! (17).

Altra vorti apartenanta a diversa gramatikal kategorii darfas uzesar kom interjecioni, quale :

ya, yen, vere, certe, brave, bone, (ad)avane, (ad)dope, fore, abase, haltez, tacez, silencez,

helpo, sokurso, shamo, kurajo, (o kuraje), adio (o adie)!

(1) Ve = la Latina e D. weh! ach! — E. alas! — F. malheur!

(2) Nu = D. nun! nu! wohlan! — E. well! very well! — F. eh bien! allons! — I. ebbene!

andiamo! — S. orsu! pues!

(3) Fi = D. pfui! — E. fie! fy! — F. fi! foin (de) ! pouah! — I. oibò! eh! via! — S . fuera! quita

allá! vaya!

(4) *Hola D. E. F. I. S. uzesas por vokar : Hola! puero, venez hike.

(5) *Hem anke hum, hm D. E. F. expresas dubo, hezito : Kredar ico? hem! me esus tro

naiva.

(6) *Hop D. E. F. uzesas por ecitar al kuro, por saltigar trans obstakli : Hop! hop! brava

bestio, adavane, saltez.

(7) *Krak E. F. S. expresas subita evento, o bruiso di krako : Juste kande me apertis la

pordo, krak! Medor fugis inter mea gambi. — Dum ke il kuris e saltis sur la planko,

krak! olu ruptesis ed il falis en la fosato.

(8) *Krik imitas la bruiso di kozo lacerata : Il prenis mea naztuko e krik! il laceris lu.

— La vento lastafoye inflas la velo e ni audas krik! olua lacereso. — Per du stroki

di hakilo, krik-krak! il abatis l'eshafodo.

(9) *Uf F. I. S. expresas la alejeso, la liberigeso pri ulo sufriganta, penoza, tedanta : Uf!

me finis ta rudega laboro! — Uf! ni esas liberigita de ta viro tedera!

(10) *Paf D. F. expresas frapo, stroko, subit acidento : Dum ke me turnis la kapo, paf!

me recevas pugnofrapo sur la dextra vango.

(11) *Plump D. expresas la bruiso di falo, di explozo : Plump! il falabis en l'aquo.

Ante ke me kontis dek, plump! la pulvereyo explozis.

(12) *Sus F. I. S. por ecitar al defenso, al persequo : Sus! sus! al armi, al enemiki.

73

(13) *Psit e pst D. F. por atencigar persono qua iras avan vu : Me audis psit! dop me e,

turninte me, vidis vua patrulo.

(14) *Shut e sht F. por tacigar o silencigar : shut! shut! yen elu, tacez. — Shut, pueri,

ne bruisez : via matro dormeskas.

(15) *Hu, hu D. F. por mokar ulu : Hu! hu! mentiero.

(16) *Ba D. E. F. indikas ne sucio pri, desprizo : Ba! lasez lu agar quale il volas; to ne

importas.

(17) *Aye F. E. S. I. klamesko di doloro : Aye! aye! quante me sufras! Aye! vu pikas

me.

Nombri.

113. — La nombri kardinala esas : zero (1), un, du, tri, quar, kin (2), sis, sep, ok, non, dek;

cent; mil; le maxim uzita.

Pose : milion; miliard ( mil milioni); bilion (1,000,0002); trilion (1,000,0003); quadrilion

(1,000,0004); quintilion, sextilion, septilion, oktilion, nonilion, decilion (singla de ta nombri

egalesante la preiranta multipliko per un milion (3).

Ni devas explikar, pro quo ni adoptis por biliono, triliono, … la senco Germana prefere kam la

senco E. F. I. S. plu internaciona.

En E. F. I. S. En D.

Miliono

1,000 2

1,000,000

Biliono

1,000 3

1,000,0002

Triliono

1,000 4

1,000,0003

Quadriliono 1,000 5

1,000,0004

e. c. On vidas, ke en l'unesma kolumno existas nula koincido inter la nombro implikita en la

nomo ( bi, tri, quadri, …) e la exponento di la potenco (la relato esas : l'exponento = n + 1, n

esante la nombro implikita en la nomo); dum ke en la duesma (kolumno) ta nombri esas

konstante egala.

Esas do plu natural e komoda, konsiderar biliono, triliono, e. c., quale la sucedanta potenci di

miliono. Plue, on ne bezonas biliono por 1,0003, pro ke on havas ja la vorto plu vulgara

miliardo. Fine la Germana metodo furnisas la moyeno expresar plu granda nombri (quo povos

esar tre utila en la cienci) : decilion signifikas 1,00011 en l'unesma sistemo, ma 1,00020 en la

duesma. ( Progreso, I, 710.)

Omna altra nombri, quin on nomizas kompozita, esas expresata per la moyeno di la simpla

nombri, segun la maniero sequanta :

74

1e Se li konstitucas adiciono, on indikas olu per e : dek-e-un, dek-e-du, dek-e-tri, dek-e-quar,

e. c., o dek e un, dek e du, dek e tri, e. c. (4).

2e Se li konstitucas multipliko on indikas olu per a ye la fino dil unesma nombro : dua-dek (20);

tria-dek (30); quara-dek (40); kina-dek (50), e. c., o duadek, triadek, quaradek, e. c.

Duadek-e-ok (28); sepadek-e-du (72); o duadek e ok, sepadek e du; mil e okacent e

nonadek e ok (1898) (5).

Praktike on ne expresas un avan cent, mil, e. c.

Remarki : 1a. Super la mili, on sequos la kustumo enuncar la nombri dil mili, dil milioni, dil

bilioni, e. c., kom aparta nombri. Ex. : 345,000 ne enuncesos : triacentamil e quaradeka mil e

kina mil, ma : triacent e quaradek e kinamil. To esas videble simpligo.

2a. Por enuncar granda nombri e diktar li, suficos enuncar la sucedanta cifri, quo esas nur

simpligo di la normala enuncado. Vice dicar : triacent e quaradek e kinamil, sisacent e sepadek

e non, on dicos : supresante le mil, cent, dek : tri, quar, kin, sis, sep, non. Ico esas la maxim