klara, simpla e kurta procedo, qua konsistas en diktar la sucedanta cifri vice la nombro (quale
se on espelus nomo). On povos ankore enuncar tale la nombri di tri cifri, enuncante nur mil,
milion, bilion. Ex. : tri-quar-kin-mil, sis-sep-non. (So V. Pfaundler, IV, 345.)
La sama procedo uzesos por enuncar o diktar la decimala nombri, enuncate nur lia sucedanta
cifri. Ol konvenas precipue por la decimala nombri longa o senfina, exemple : = 3,14159… : tri,
komo, un, quar, un, kin, non… Kompreneble, on ne omisos enuncar insiste la komo, ed anke la
zero.
3a. On povos sempre, quale nun, substantivigar la nombro-nomi, tam en pluralo kam en
singularo : dekeduo, dekedui; duadeko, duadeki (6).
114. — Quale on ja vidis en la 3-ma remarko, la nombri darfas esar substantivigata per -o
(pluralo -i) : duo; trio; dekeduo; cento; milo. En ica kazo la unajo kompozanta juntesas a ta
substantivo per la prepoziciono de : dekeduo de ovi (ma : dek e du ovi).
Milion, miliard, bilion, e. c., quale la cetera nombri, devas ne sequesar dal prepoziciono de :
on dicas milion homi, du milion homi, quale mil homi.
115. — La nombri kardinala anke povas plear la rolo di adjektivi prenante la dezinenco a : dua
kanto, dua promeno (exekutata da du personi); tria atako (facata da tri individui, homa o
bestia) (7).
116. — Fine li anke povas produktar nombro-manieral adverbi, prenante la dezinenco e : li
promenas due; li promenas ne kune, ma singlu aparte; li atakis ni trie.
Un genitas la pronomo unu (pl. uni). Ex. : unu postulas ico, altru ito. Li nocis l'uni l'altri.
On darfas dicar : omni du, omni tri, omni quar, e. c.; ma anke : omna du, omna tri, e. c.
(quale on dicas omna homi), la pluralo esante ja indikata dal nombri du, tri, e. c.
75
117. — La nombri ordinala obtenesas soldante al kardinal nombri la sufixo -esm e la
dezinenco o, a, e segun ke on bezonas substantivo, adjektivo o adverbo : la unesmo, duesma,
triesme.
Kande la nombro esas kompozita, nur la lasta elemento recevas la sufixo e la dezinenco :
duacent e quaradek e triesma = 243ma (8).
Quantesma relatas la ordino e konseque postulas nombro ordinala, quale l'adjektivo quanta
relatas nombro kardinala (o quanto) : quantesma dio di la monato esas? la sepesma, la
duadekesma.
118. — La nombri fracionala obtenesas soldante al kardinal nombri la sufixo -im e la dezinenco
o, a, e segun la kazi : la centimo (1/100), la duimo (1/2), la quarima parto; centime, duime,
quarime (9).
On uzas de avan la komplemento di fraciono, quale avan la komplemento di integra nombro
substantivigita : (la) du triimi de sis esas quar analoge a : dekeduo de ovi.
Por enuncar fraciono komplikita, on obtenas plu granda klareso uzante la prepoziciono sur
inter la du nombri kardinala, qui esas la termini di la fraciono : 15/273 = dekekin sur duacent
e sepadek e tri o : dekekin sur du, sep, tri (10). Dek triacentimi tote ne povas konfundesar
a :
deketri centimi. L'unesma esas 10/300, la duesma 13/100; l'unesma lektesos : dek sur triacent,
e la duesma : deketri sur cent.
119. — La nombri multiplikera obtenesas per la sufixo opl, a qua on soldas o, a, e segun la
kazi : la duoplo (la nombro multiplikata per du); quaropla (qua esas multiplikata per qua);
triople : la nombro 12 esas triople granda kam 4.
120. — La nombro dil foyi indikesas per la radiko foy generale sequata dal adverbal dezinenco
e : dufoye; o, se konvenas, dal dezinenco a : trifoya voko = voko repetita 3 foyi.
Notez bone, ke la Franca vorto « fois » ne tradukesas per foy ma per opl en la senco
multiplikanta : triople quar esas dekedu ( 3 fois 4 font 12). On darfas anke uzar la prepoziciono
per, precipue kande la nombri esas kelke komplikita : okadek e tri per duacent a quaradek e
sis = 83 x 246. Plu simpla enunco : ok, tri per du, quar, sis.
121. — L'expresuri distributiva obtenesas per la sufixo op, sequata dal dezinenco konvenanta :
duope = per rangi o serii de du; triope = per rangi o serii de tri, e. c. Unope, un separite,
aparte, single. La soldati marchas quarope. — Se li formacos rangi duopa e ne quaropa, lia
defilo duros duople plu longe. — Marchez unope.
La questional adverbo korespondanta esas quantope : quantope vu vendas la nuci
(quantanombre per un foyo?) centope o micentope (dek e kinope). On darfas anke dicar :
pokope, multope = ye mikra quanti, ye granda quanti (11).
122. — Nula prepoziciono e nula sufixo esas necesa en frazi tal quala ici : Por mea infanti me
kompris dekedu pomi, ed a singla de li me donis tri pomi. — Ta libro havas sisadek
pagini; se do me lektos en singla jorno dek e kin pagini, me finos la tota libro in quar
jorni. La vorto singla suficas por indikar la distributo.
76
123. — Por l'enunco di la hori, l'Akademio adoptis explicite kloko, kloki. Ca du vorti indikas
do propre la diala dividuro markizata da la cifri di horlojo. Ex. : il departis pos du kloki, to
esas : pos la dividuro II di la horlojo. Ma horo indikas (exter omna cifroplako, e per su) la duro,
l'ensemblo di 60 minuti konstitucanta un horo. Ex. : il departis pos du hori, t. e. pos 120
minuti, pos restir dum 120 minuti.
Existas nur un maniero internaciona dicar la horo, to esas enuncar ol quale on skribas lu : esas
du kloki; du kloki e quarimo; du kloki e duimo; du kloki e tri quarimi; du kloki dek
(minuti); du kloki duadek; du kloki kinadek; du kloki kinadek e non (minuti).
On devas nultempe sustracionar, se on volas esar komprenata certe od evitar konfundi. Do
sempre adjuntez a horo la duimo, quarimi, minuti, e. c. (12).
Por questionar pri la horo, fakte existas en Ido du manieri, quale en la Angla : qua kloko esas
e qua tempo esas? Se forsan on agus tro severe interdiktante l'unesma, ne esas dubebla, ke la
duesma ( qua tempo esas) meritas la prefero, pro ke ol esas plu justa. On ya ne questionas nur
pri la horo, ma reale anke pri la minuti e mem ulfoye sekundi qui adjuntesas a ta horo, do fakte
on questionas pri la tempo, on deziras konocar qua tempo esas (13).
Quankam : la duesma, la triesma kloko, e. c., ne esas en su kontrelogika, ni agos plu bone, se ni
sempre konservos la nombri kardinala pri la hori. Tale ya ni evitos mixar le ordinala kun le
kardinala, quale en : esas la duesma e dek minuti.
Do ni dicez sempre kun la nombri kardinala : esas du kloki dek, du kloki e tri quarimi, e. c.; e
ni nultempe uzez la formo adverbala kloke, quan l'Akademio explicite repulsis.
En matematiko, on tradukas reguloze la signi +, – , x , ÷ per plus, minus, per e sur; 23 = du
potenco tria; 3/2 = radiko tria di du (14).
124. — Por l'enunci relatanta la yari, monati, e. c., travivita, on uzas la radiko ev(ar), ev(o).