vu vidas la domeno; me questionas, di qua esas ta gardeno; ad irge qua povro il almonas;
pri irge quo vu parolas, vu sempre interesas; ad irgu qua venos, vu dicos ke me esas
absenta.
Konseque, kande relativa pronomo esas komplemento direta, existas necese inversigo, e ta
pronomo devas recevar la n inversigala : la soldato, quan vu vidas; la soldati quin vu vidis.
81
130. — La -n posibligas granda flexebleso e granda libereso; ma on devas ne trouzar l'inversigi
(quale ni ja dicis) tante plu, ke mem la n inversigala ne posibligas evitar sempre omna
ambigueso.
Ex.: me vidis ilun ocidantan viron o me vidis ilun ocidar viron ne esas plu klara kam : me
vidis il(u) ocidanta (o ocidar) viro; la fervoyi formacas reton kovrantan la mondon ne esas
plu klara kam… reto kovranta la mondo; en la du kazi, nur l'ordino di la vorti povas distingar
la subjekto de la komplemento. Same nur l'ordino (kun la komuna raciono) distingas li en frazi
simila ad ici : me igas imprimisto(n) imprimar libro(n).
La -n esas anke neutila en kazi analoga al sequanti : me judikis bona la vino, o me judikis
kom bona la vino, ideo tre diferanta de : me trovis la vino bona — (pos serchir) me trovis la
vino bona, o : la bona vino.
Quala vu judikas (esar) ta repasto (14). Me judikas lu kom ecelanta. La mediko judikis mea
juniora fratulo kom tre danjeroze malada (15).
Anke nula -n en : Me nomizis Adolfus mea filiulo, o : me nomizis me filiulo Adolfus (me
donis ad ilu la nomo Adolfus), quo tre diferas de : me nomis mea filiulo Adolfus (me
pronuncis ilua nomo, qua esas Adolfus) e de : me vokis mea filiulo Adolfus.
Nula -n esus utila o justifikebla en tala frazi, nek en ica : me facas (fabrikas) vitro neruptebla,
qua diferas tote de : me igas neruptebla la vitro.
Mem pos kom n ne esas uzenda : Me selektis ilu kom prezidero (por ke il esez prezidero),
qua diferas de : me, kom prezidero, selektis ilu, o : kom prezidero me selektis ilu (16).
(1) Videz ye § 27 to quo dicas pri la plaso dil adjektivo.
(2) Kam sempre devas esar inter la du parti o termini dil komparo, en qua ol uzesas.
Konseque ol ne darfas preirar l'unesma. Do ne dicez, exemple : to nocas kam l'editero
tam l'aboninti, ube kam ne trovesas inter la du termini : editoro, aboninti, ma preiras
l'unesma. Dicez : to nocas tam l'editero kam l'aboninti, quale vu dicus : to nocas plu
l'editoro kam l'aboninti o : to nocas min l'editero kam l'aboninti.
(3) Uli nomizas ta n « akuzativo », ma la vorto ne esas vere justa; nam Ido ne deklinas
e konseque ne havas plu multe kam la Franca o l'Italiana, exemple, nominativo,
akuzativo e. c., quale la Latina, la Germana ed altra lingui.
(4) Nulo certe impedas dicar : Tu rakontas a ni historio nekredebla.
(5) Same nulo impedas dicar : Me ja dicis ico ad vu plurfoye.
(6) Bonan, komplemento direta, preiras la subjekto me. Konseque ol recevas la n
inversigala. Ma on dicus tre bone : Me prenis la maxim bona.
(7) To esas la konsequo naturala di ca principo : en la normal ordino, l'unesma
substantivo o pronomo di frazo sempre esas la subjekto.
82
(8) Kompreneble n ne soldesas ad il, el, ol (abreviuri), ma al formi kompleta dil
pronomi : ilu, elu, olu. Pro ke su nultempe esas subjekto, ol nultempe darfas recevar la
n inversigala : su regardar = certe regardar su.
(9) La posibla kazi di tala konfundo esas rara; ma pro ke la n inversigala remedias li, ol
esas uzenda sen hezito, kande li eventas.
(10) Quid sit veritas (Latine) ? questiono di Pilatus a Iesu-Kristo.
(11) Progreso, VI, 607, Remarko.
(12) En Progreso, VII, p. 103, en Remarko da Sro Couturat : « L'ordino ne suficas por
evitar la dusenceso. Yen exemplo : « Quon divenus l'uneso di la L. I. qua esas la
kondiciono di lua progreso e di lua suceso? » Esas neposibla, en tala frazo, transportar
divenus til la fino, pos omna komplementi e relativa propozicioni, qui povus esar mem
plu multa e plu longa. Do l'akuzativo esas utila kun divenar, malgre omna teoriala
objecioni. Cetere kad l'atributo di divenar ne indikas anke la objekto, la skopo? Ol
darfas do indikesar per l'akuzativo same kam ordinara komplemento. »
Ed en VII, p. 351, on trovas sub la plumo di Paul di Janko : « Semblas a me tote
indiferenta kad on nomizas kom akuzativo o kom formo di atributo la formo F. que,
qua korespondas en Ido a la formo : quon.
L'utileso di omna du restas la sama. Pluse me remarkigas, ke la sama rezoni kam pri
divenar, valoras anke por la verbo esar, konseque ke on devos anke uzar ta formo kun
ica, malgre ke to semblos a multi kom mem plu stranja kam l'akuzativo kun divenar.
Fakte se me devas dicar : Quon divenas aquo per varmigo? me devos anke dicar : Quon
esos pos varmigo la nuna aquo? Respondo : Ol esos vaporo. La sama formo uzesas anke
en F. : Que sera l'eau après avoir été chauffée? e qua shokesas da la vorto « akuzativo »
povas parolar anke en Ido pri formo di atributo, nam ne la nomizo importas ma
l'expreso klara e preciza. »
(13) Ni vidis lo ye la prepozicioni ad, en, sur, e. c.
(14) Questionante pri la qualeso o stando di ulu od ulo, on devas uzar quala (ne :
quale). Quala vu judikas lu (esar)? Me judikas lu kom benigna ma karaktere febla .
Se on uzus quale (vu judikas) la senco esus : kad vu judikas? bone o male, yuste o
neyuste, e. c.
(15) La mediko judikas, ne trovis, nam lu ne serchis.
(16) Multi de la lasta exempli vizas aparte Esperantisti qui divenos Idisti, imitante la
nombro ja tre granda dil Espisti konvertita a Ido.
83
Tempi e modi.
131. — Pri la tempi e modi esas nur un regulo generala di selekto : on uzas en prepoziciono
subordinita (nedireta diskurso) la sama tempo e modo quan on uzus en chefa propoziciono
(diskurso direta). Ex. : il dicis ke il skribas (1) (il dicis : me skribas); il dicis ke il skribis hiere
a vua matro (il dicis : me skribis, e. c.); il dicis ke il ja esis skribinta o : skribabis dufoye
ante recevar respondo (il dicis : me ja esis skribinta o skribabis, e. c.; dicez ad ilu ke il
venez (dicez ad ilu : venez); me pensis ke il esas hike (2) ( il esas hike, me pensis); me pensis
ke il esos hike (3) ( il esos hike, me pensis); me esperas, ke il venos ( il venos, me esperas); me