timas, ke il venos (4) ( il venos, me lo timas); me timas, ke il ne venos (5) ( il ne venos, me lo
timas); me dubas, kad il venos (6) ( kad il venos, me dubas pri lo); me kredis ke il venos (7)
( il venos, me kredis lo); me kredas ke il venus, se il ne impedesus (hike la ideo esas vere
kondicionala, e ne futura); il dicis, ke se il savabus (o : esus savinta), il venabus (o : esus
veninta) plu frue ( se me savabus, il dicis, me venabus plu frue); konvenas (decas), ke vu
facez ito ( facez ito, lo konvenas).
Ta regulo suficas por determinar la kazi en qui on devas uzar l'imperativo o la kondicionalo en
la propozicioni subordinita.
Partikulare, l'imperativo (o plu juste volitivo) indikas sempre intenco o deziro, e la
kondicionalo sempre supozas kondiciono explicita od implicita (ula se…). La linguo ne havas
subjuntivo (8).
132. — On povas determinar l'intima naturo dil volitivo (-ez) dicante, ke ol esas la modo di la
skopo vizata : por ke ni vinkez ta desfacilaji, por ke ni sucesez komplete, esas necesa, ke ni
perseverez malgre omno ed omni.
Pri la kondicionalo bone memorez, ke ol sempre supozas kondiciono explicita od implicita. En
ta modo la fakti ne prizentesas kom certa (quale en l'indikativo), ma kom plu o min dubebla,
eventuala, dependanta de kondiciono quan indikas ofte (ma ne sempre) la konjunciono se. Ex. :
li esus kontenta, se vu konsentus. Forsan ni povus sucesar ( se. . ) Me tre volus aceptar ilu
(se me ne esus impedata) ma me esas tro malada cadie. En ta kazo, me quik forirus. Me
jurus, ke lu venabus sen ta obstaklo. Sen via helpo, ne perisabus infalible. Kad esus
posibla, ke vua gepatri ne sokursus vu. Esus plu afabla, se vu skribus ipsa, ke vu aceptas
lia invito.
Remarkez, en la lasta exemplo, ke se tradukas la Franca konjunciono que di : il serait plus
aimable que vous écriviez vous-même, e. c., de quo rezultas ke la kondicionalo esas
substitucata en Ido al subjuntivo di la Franca. Vu facus kulpo, se vu tradukus o : esus plu
afable ke vu skribas, o : esus plu afabla ke vu skribus o skribez. Memorez bone ta exemplo
ed imitez lu omnafoye, kande que ke povos chanjesar a se.
Tale ordinante la vorti dil exemplo : se vu skribus ipsa, ke vu aceptas lia invito, esus plu
afabla, vu komprenos bone, ke nur la kondicionalo esas hike logikala e justa.
133. — Quale ni dicis ye la fino di § 131, Ido ne havas subjuntivo, mode reale ne necesa, e quan
logike remplasas en Ido l' indikativo, la volitivo o la kondicionalo, segun la kazi (9).
84
Nun esas remarkenda fakto tre simpliganta en Ido : la konjuncioni havas nul influo pri la
modo uzenda. La selekto determinesas nur dal ideo (10). Ni do dicos kun l'indikativo :
Quankam il esas malada, il volas laborar ankore. Pro quo ni imitus ula lingui, ne uzante
l'indikativo kun « quankam »? La fakto esas tote certa : il esas malada. Per quo la konjunciono
yurizas uzar altra modo por fakto certa e prizentata tre afirme? Nur l'indikativo devas uzesar
en tala kazi; la konjunciono ne darfas impozar altra modo.
Same, pro quo la formo questionala o negala dil frazo dispensus ni uzar l'indikativo (prezenta,
pasinta, futura) se la fakto prizentesas kom certa? L'exemplo di la Franca o di altra linguo ne
valoras hike. Ni do dicos : kad vu kredas ke pluvas (nun) o : pluvos (morge)? kun l'indikativo,
same kam ni dicas : pluvas, pluvis, pluvos. Per quo kad, questionilo, yurizus ni chanjar la
modo?
Fine, ni ankore uzos l'indikativo por dicar : me ne kredas ke pluvas o pluvis o pluvos. Nam per
quo la formo negala « me ne kredas » obligus ne plus dicar pluvas, pluvis, pluvos? Kad ni ne
dicus : « mea opiniono ne esas ke pluvas, pluvis o pluvos ».
Konkluze : sive la frazo esos afirma, nega o questiona, sive trovesos, o ne, avan la verbo la
konjunciono quankam, od altra postulanta, en irga linguo, altra modo kam l'indikativo, Ido
sequos la logiko ed uzos konstante l'indikativo, se la fakto o l'ideo prizentesos kom certa.
134. — Analoge Ido ne imitas la lingui qui uzas altra modo kam la kondicionalo pro la
konjunciono se (11). Ido sempre uzos la kondicionalo : li esus kontenta, se vu konsentus; li
esabus kontenta, se vu konsentabus. Ma, kompreneble, se irga linguo, la Franca exemple,
kontrelogike uzas la kondicionalo vice l'indikativo futura, Ido uzas l'indikativo. Ex. : Il espérait
qu' il trouverait, il esperis, ke il trovos ( me trovos, il dicis a su espere). Elle nous a écrit qu' elle
serait ici demain, el skribis a ni ke el esos hike, morge ( morge me esos hike, el skribis a ni).
135. – Same kam Ido abandonas nek l' indikativo, nek la kondicionalo por imitar uzi
kontrelogika di ula lingui, tale ol restas sempre fidela a sua volitivo, kande la fakto o stando
dependas de volo, deziro, impero, interdikto, prego, demando, postulo, bezono, neceso,
konveno, deco, merito.
Exempli : Me volas, ke vu skribez ad elu. Me totkordie deziras, ke vi sucesez. Il imperis, ke
me restez ed interdiktis, ke mea fratino venez che ilu. Me pregas, suplikas, ke vu helpez
mea filiulo. Ni bezonas ed esas necesa, ke plu multa homi partoprenez l'entraprezo. Vere
il meritas, ke on rekompensez lu. Konvenas, ke ni vizitez li. Decas, ke la filii respektez ed
obediez sua gepatri. Ni rekomendos a li, ke li tacez ico. Fine il permisis, ke ni departez.
Pro quo vu konsentas, ke el traktez vu tale. Il venez e rakontez a me omno, quo eventis.
L'expresuro por ke sempre postulas la volitivo pro ke, kande on uzas ta expresuro konjunciona,
la fakto o stando dependas tre reale de la neceseso, bezono, konveno o volo : Por ke vu povez
pagar ta debajo, oportas ke vu kunprenez sat grosa sumo de pekunio. Por ke il elektesez,
vu mustas luktar kun extrema energio. Por ke ni rekompensez vi, pueri, konvenas ke vi
meritas lo. Me volas agar omno posibla, por ke vu esez kontenta pri me. Respondez ante
morge, por ke me savez precize to, quon me devas dicar ad ilu.
Remarkez, ke la propoziciono dependanta de volitivo postulas ta modo por sua propra verbo,
pro ke ica fakte dependas de impero, prego, deziro, volo : Imperez, ke il venez. Dicez ad elu,
85
ke el quik departez. Atencez, ke vu ne falez. Ni ne tolerez, ke il tale rezistez a ni. Ni
sorgez, ke il povez domajar nulo.
Rezume on darfas dicar : la volitivo (modo dil skopo vizata o persequata), havas kom propra