domeno to omna, quo ne apartenas al du altra modi personala : l' indikativo e la kondicionalo.
Evitez uzi tal quala ici : la questiono esas qua formon ni selektez o : qua linguo selektesez; —
qui, se li efikez, prizentesez da profesional aktori.
L'unesma semblas, pos sercho, signifikar : la questiono esas nur qua formon ni selektos o : qua
formon ni devas selektar, do : du senci posibla e diferanta, quo esas tote kontrea al principo dil
unasenceso.
La duesma : « qua linguo selektesez » semblas, anke pos sercho, signifikar : qua linguo
selektesos o esas selektenda, o : qua linguo devas esar selektata. Do itere ni esas koram plura
senci posibla e diferanta, quon interdiktas la principo dil unasenceso.
La triesma : qui, se li efikez, e. c., esas komplete nebuloza e, mem pos longa sercho, on esas
nule certa pri lua signifiko, qua forsan esas ica : qui, por efikar, devas prizentesar da aktori
profesione.
La fakto, ke ta frazi (kredeble inspirita da irga nacional idiotismo) ne esas klara e violacas la
principo dil unasenceso suficas por pruvar, ke la volitivo esas en li misuzita e ne justifikebla
(12).
136. — Lernante la formi dil Ido-konjugo, ni konstatis, ke che olu existas la tri tempi prezenta,
pasinta, futura, ne nur en l' indikativo : -as, -is, -os, ma en l' infinitivo : -ar, -ir, -or ed en la
participi aktiva : -ant, -int, -ont, o pasiva : -at, -it, -ot. On darfas, alegante la facileso necesa,
blamar ta logikal richeso, se ol postulus granda esforco de la lernanti. Ma vere, kad esas
desfacilajo merkar e memorar, ke a simbolizas la prezento, i la pasinto, o la futuro en
l'infinitivo e la participi, totsame kam en -as, -is, -os dil indikativo? Se on judikas ta simetra
sistemo sen preopinioni, on agnoskas, ke ol esas tante simpla e facila, ke merkar e memorar olu
esas ne esforco ma ludo. Altraparte on konfesos, ke lasar sen uzo ta richeso tempala pro ca
motivo, ke altra lingui esas tarelate min richa, o mem tote mizeroza, to esus nesaja nek
exkuzebla. La helpolinguo ya ne kondamnesas karear ta od altra formo pro ke li ne havas lu.
Pro quo, exemple, Ido devus sisteme uzar nur la perifrazo : me pensas ke me pruvis, o : me
pensas esar pruvinta, kande ta linguo povas epresar la ideo plu lejere, plu kurte e totsame klare
per : me pensas pruvir?
Pro quo ni uzus sisteme nur ta longajo : me pensas ke me pruvos o : ke me esas pruvonta,
kande ni darfas dicar : me pensas pruvor?
On evitas la perifrazo pro dicar : me pensas pruvar. Ma on mustus uzar olu por pruvir e
pruvor? Qua saja homo povus aprobar ico?
Vice la komoda e kurta « departonte » ye kin kloki, me… ni mustas dicar : « pro ke me
departos » ye kin kloki, me… o : departante… quale se la ago ne esus futura, ma prezenta! La
86
motivo di ca stupidajo? — Ta od altra linguo, e mem multa lingui ne havas participo futura.
Solida motivo, ne vere?
E pro quo ni dicus « la futura uzanti » di la linguo, vice : la uzonti di la linguo? O forsan : ti
qui uzos? Ma « la futura uzanti » esas pura absurdajo; nam, se li esas uzanti, li ne esas futura,
e se li esas futura, li ne esas uzanti.
E quale tradukar perifraze en maniero tolerebla : esas plu bona l'existar kam l'existir o
l'existor?
Qua homo serioza ne vidas, ke la supera perifrazi naskas en nia lingui de povreso, de mizero
tote ne dezirinda od imitinda en Ido?
Ni do uzez la tri tempi ( a, i, o) dil modi Idala, kande l'okaziono postulas o konsilas lo, sen
questionar ni, ka ni sustenesas da lingui naturala : Ido ya ne havas kom programo imitar nia
lingui, ma suplear li.
137. — Kande participo esas komplemento cirkonstancala, ol darfas recevar o l'adjektival
formo, o la formo adverbala, segun ke ol esas plu juste epiteto, od indikas plu reale la maniero
( marchante = dum mea, tua, vua, e. c., marcho). Ma ol darfas recevar la formo adverbala, nur
se ol relatas la subjekto di la propoziciono : il venis ne invitita, o : ne invitite; il venis ne
expektita, o : ne expektite; vidanta o vidante sua amiko, il haltis; lektinta o lektinte la
libro, il dormeskis. En ta exempli on darfas uzar la formo adjektivala tam juste kam
l'adverbala, pro ke la koncernato « il » esas subjekto.
Ma en : la viro vidis cigno natanta sur la lago; nur la formo adjektivala devas uzesar, pro ke
la koncernato (cigno) ne esas subjekto. Se, en ica exemplo, ni dicus : natante (sur la lago), la
senco esus tote altra, nam lore la frazo equivalus : la viro vidis cigno, dum ke il (la viro) natis
sur la lago. Por ica lasta senco esus plu bona dicar : natanta o natante sur la lago, la viro
vidis cigno.
Se on volas indikar nedubeble la relato dil fakto cirkonstancala kun la fakto precipua, on devus
uzar konvenanta prepoziciono; komparez : il arivis ne avertinte me a : il arivis sen avertir
me.
On darfas uzar la aranjo nomizata absoluta participo, to esas propoziciono incidenta, di qua la
verbo esas participo (adverba) e di qua la subjekto ne esas parto di la chefa propoziciono. Ex. :
la enemiki fuginte, ni transiris la ponto. Ma on devas ne tro uzar ta frazoformo, quankam ol
esas utila e mem necesa en ula kazi, nome en la stilo matematikala e judiciala : donite un
rekto ed un punto; audite la testi.
138. — La participi substantiva ne darfas recevar direta komplemento. Exemple, ica frazo : « la
atakanti la religio… » ne esas bona logike e gramatikale. Nam, se la participo adjektiva
( atakanta) e la participo adverba ( atakante) restas duime verba e, pro to, darfas recevar direta
komplemento, la participo substantiva ( atakanto) perdas reale sua karaktero e valoro verbala;
ol divenas vera substantivo e kom tala ne darfas havar direta komplemento, ma nur
komplemento nedireta per prepoziciono, quale omna substantivi. Konseque on devas dicar : «
La atakanti di la religio », same kam on dicus : « La defensanti di la religio » e : « la predikanti
87
(o predikeri) di la religio », « la protektanti (o protekteri) dil febli ». Diveninte substantivo, la
participo ne plus sequas la regulo dil verbi, ma la regulo dil substantivi.
Se on admisus la sintaxo : la atakanti la religio, on devus aceptar ol, pro analogeso, por omna
substantivi derivita de verbo : on darfus do dicar « la atakemi la religio »; « la laboristi la ligno