per tolero (por ti qui ne povas pronuncar ol tale) on admisas la pronunco di la j Angla
(quan ni reprezentos per dj). »
Yen la motivi di ca decido : 1e un litero devas havar un sono; or tolero di pronuncado
ne violacas ta principo; 2e per ta metodo on povas transskribar exakte propra nomi,
quon on ne povus facar kun j havanta du soni, nek kun j havanta duopla sono ( dj). —
Ek Progreso, IV, 689.
On remarkez, ke j esas necese pronuncata quale j Franca en plura Ido-vorti kontenanta
dj : adjuntar, adjutanto, adjudikar, budjeto, e.c. — Kande j sequas n, on preske koakte
sonigas d inter la du konsonanti (ex. : en manjar : man-(d) -jar).
(2) Altre pronuncar gn esus violacar la principo generala dil Ido-pronunco. Pluse,
kontre ke omni povas pronuncar ta grupo g-n, milioni de homi ne sucesus pronuncar ol
unsone, quale la Franca en agneau o l'Italiana en ogni.
(3) Videz la prelasta alineo koncernanta u, p. 12. — La adopto di la litero q liberigas de
multa k e lasas al vorti la formo internaciona : equilibro, equinoxo, equatoro, equaciono
ec. certe plu bona kam : ekvilibro, ekvinoxo, ekvatoro, ekvacio.
(4) Autori qui admisas du soni por s en la Linguo internaciona, ne volante chanjetar
l'etimologial ortografio, obligas per la fakto ipsa la adepti lernar ne nur duopla regulo
di pronunco, ma anke general ecepto, por imitar ula lingui nacionala, e mem ecepti dil
ecepto. Tale s duras sisar forte en asymptoto (asimptoto), praesentir (presentar),
exemple, quankam l'ecepto generala dicas, ke s sonas z inter du vokali. Konkluze, por
pronuncar s konvene, en simila kazi, on mustas konocar l'etimologio dil vorto, o
konsultar specala repertorio.
(5) En Esperanto « Doktoro Zamenhof skribas lore ks, lore kz (eksplodi, ekzameni). To
esas un del kazi en qui, dicas la granda linguisto Otto Jespersen, il regardas nia lingui
ocidentala tra sua Rusa binokli, l'ortografio Rusa ne posedante x e skribante lore ks,
lore kz (quin la Rusi pronuncas gz). Similajo eventas por oi F., quan la Doktoro
reprezentas per ua omnafoye, kande la Rusa adoptis la vorto ed uzas ica ortografio
( trotuaro, tualeto, vualo), e per oi o oj en omna altra kazo ( foiro, fojo, fojno) ». —
Prefaco F. dil « Dictionnaire international francais », p. IX (1908).
(6) To demonstresis en « Phonétique de l'Esperanto », p. 299, Bulletin Francais-Ido, nos
77-78.
Acento tonika.
4. — En Ido, la acento tonika ne esas plualtigo o plulongigo dil sono, ma plufortigo di la voco
sur un silabo dil vorti. On pozas lu « sur la lasta silabo dil infinitivi e sur la prelasta silabo di la
10
cetera vorti » : amâr, venîr, skribôr; fenêstro, bovîno, malâda, trôno, mêa, puêri, opiniôno,
e. c.
« Ma en plursilaba radiki, i e u nemediate avan vokalo ne darfas recevar l'acento » : Kâspia,
râdie, fîlii, mistêrio; tênua; êlua, sêxuo, stâtui, lînguo (1).
Pro ke la finali ia, ie, ii, io, e ua, ue, ui, uo di ca lasta vorti formacas nur un silabo, la prelasta esas reale ta, qua preiras li, ed ol portas la acento tote konforme al regulo (2).
En dio, pia, duo, gluo ed altri simila, i e u esas vere la prelasta silabo. Li konseque recevas la
acento, segun la regulo. Nam li kontenas ne plursilaba, ma unsilaba radiko : di, pi, du, glu.
Se monosilaba (unsilaba) radiko divenas lasta parto di kompozajo o derivajo, la vokali i, u
portas la acento, quale kande li trovesas en simpla vorto. Ex. : butontrûo, arborglûo, despîa,
cadîe.
Ma, pro ke la nomi di la sep dii semanala ne esas kompozaji (quale festo-dio, ca-die) li recevas
la acento sur la silabo qua preiras di e qua esas reale la prelasta. On do pronuncas : sûndio,
lûndio, mârdio, jôvdio, venêrdio, satûrdio (3).
Kande au, eu formacanta diftongo (4) renkontresas kom silabo prelasta, la acento restas sur ta
diftongo, kun la chefa esforco dil voco sur a, e. Ex. : lâubo, kâuzo, lâuro, nêutra, psêudo.
Evitez sorgoze facar ek au, eu du silabi en ta vorti ed altri simila.
En la nombri, inter 20 e 100, la acento restas sur la radiko du, tri, quar e. c. Ex. : dûa-dek, (o
dûadek), trîa-dek (o trîadek), quâra-dek (o quâradek), e. c. — Kompreneble en dek-e-un,
dek-e-du, dek-e-tri, e. c. ne la konjunciono e, ma la nombro dek esas acentizata.
La monosilabi darfas esar acentizata o ne (tam en prozo kam en poezio) segun la kuntexto e
l'intenco dil autoro (5).
Por eufonio e mem por bona interkompreno, l'acento tonika havas en Ido tre granda importo.
Konseque omna Idisti devas tre atencar olu, e la populi qui pozas la acento sur la lasta silabo
devas merkar e memorar bone, ke en Ido nur l'infinitivi - ar, - ir, -or (qui esas lasta silabi) darfas
kom tala recevar olu.
Ma, kontraste, altri devas atencar, ke l'aplikado dil acento ne incitez li ad engluto dil silabi
finala ed a neklara pronunco di olia vokali. Nam to genitus grava erori pri la tempi en la verbo,
o pri la speco gramatikala dil vorti e lia rolo. Kun atenco e sorgo (or mem plu kam linguo
nacionala la helpolinguo postulas la du), on tre bone povas konciliar justa acentizo e klara
pronunco. Sentiginte la acento sur la silabo prelasta, evitez sentigar quaze duesma acento sur
la dezinenco : Esperântô, harmôniô. Certe la dezinenco devas audesar klare, ma por ico ne esas
necesa, ke on acentizez lu anke. L'Italiana pruvas lo konstante en sua linguo; ni imitez li pri co
en Ido (6).
(1) La cirkonflexo indikas nur la tonika acento, ne la longeso di la silabo. Yen la texto ipsa dil
decido (57), koncernanta ica acento : « L'acento esas sur la lasta silabo dil infinitivi, e sur la
prelasta silabo di la cetera vorti. Ma en plursilaba radiki, i e u nemediate avan vokalo ne povas
recevar l'acento. » — Progreso, III, 322.
11
En la Hispana, Italiana, Portugalana lingui, l'infinitivo en-ar recevas la acento. Ido imitas ta
lingui e, pro analogeso, extensas ta acentizo a sua cetera infinitivi : -ir, -or.