vorti diferanta nur per la chanjo dil dezinenco expresas la sama koncepto en du
gramatikal funcioni diferanta. Fine per l'etimologio ni vidas, ke omna nomi komuna
esis origine adjektivi, e pokope uli divenis substantivi. Exemple, en la Franca,
domestique esis nur adjektivo e signifikis domala; nun ol esas pluse substantivo kun la
senco (domala) servisto; lanjo signifikas : facita ek lano; linjo signifikas : facita ek
lino. Ankore nun la procedo uzesas : direkteblo = direktebla aernavo; automobile =
automobila veturo.
(3) Certe nulu komprenos : homo dividenda.
(4) La kuntexto o la cirkonstanci impedas miskompreno. Cetere on sempre darfas tote
precizigar per l'expresuro kompleta. (Videz l'apendico « Substantivigo dil adjektivo ».
(5) Videz la sufixo -al.
(6) « Maniero » uzesas hike en sua maxim ampla senco. Ula adjektivi ( quanta, tanta,
multa, poka, kelka, omna, singla, plura, la kardinala nombral adjektivi, e. c.) genitas,
pro lia senco, adverbi qui implikas ideo di quanteso. Ma, mem en ta kazo, la supere
donita regulo od expliko restas vera, nam, relate ago, la quanteso o la nombro esas
manieral cirkonstanco : li venis plure, single, omne indikas reale « quamaniere »
li venis. Il laboris tante = en tanta maniero.
(7) Nokte (de nokto) = dum la nokto, en nokto. (Videz la manieral adverbi en l'unesma
parto.) ***
(8) « Quaze delikto » tre diferas de « kom delikto ».
Derivado per afixi. (Mediata derivado.)
Kontre ke en la derivado per dezinenci (o nemediata derivado), suficas soldar dezinenco a
radiko, quale ni vidis, por obtenar vorto kompleta, en la derivado per afixi (o mediata
derivado), on devas unesme adjuntar e soldar a la radiko afixo od afixi, ante pozar la dezinenco
an la fino dil toto. Ex. : arki-duk(o), para-pluv(o), pian-ist(o), distil-eri(o); bo-frat-in(o),
retro-ag-iv-es(o).
La sufixi insertesas inter la radiko e la dezinenco segun l'ordino en qua li aplikesas ica ad ita;
to signifikas, ke singla de oli modifikas ta, qua preiras lu, ed aplikesas a lu quale a simpla
radiko : lum-iz-iv-eso = eso ( qualeso di) iv ( to quo povas) iz ( provizar per) lum(o). Praktike on
sequas l'ordino progresanta dil kompozo : lumizar, lumiziva, lumiziveso = kapableso lumizar,
France : pouvoir éclairant (1).
93
(1) Tala akumulo de sufixi devas evitesar ordinare. Ol uzesas, quale hike, nur kande
l'ideo tradukenda impozas olu.
Afixi.
La afixi esas partikuli, elementi tre kurta, quin on uzas por modifikar la koncepto expresata dal
radiko. Exemple, en bo-frat-in-o la partikuli bo, in esas afixi e modifikas la koncepto frat.
Se li unionesas a la radiko avane (quale bo) on nomizas li prefixi e, se li unionesas a la radiko
dope, on nomizas li sufixi.
En Ido, la afixi esas nur to, quo li esas nature e gramatike : elementi (preske sempre
monosilaba), partikuli modifikanta, quale ni dicis. Konseque li generale ne darfas uzesar kom
radiki (1).
Advere pri kelka vorti o radiki, quale l'adverbo ne-, la radiko -es, ula prepozicioni, on
kustumas dicar, ke li uzesas kom afixi. Ma to ne signifikas, ke li reale e gramatike esas afixi.
Restas tote justa, ke ti, quin ni studios sube, ne darfas uzesar kom radiki, exter kazi sorge
indikota.
(1) Grande eroras Esperanto uzante sua afixi kom radiki : 1e to duopligas neutile la
vorto por la sama koncepto (pro quo ilo apud instrumento, od inverse?); 2e to konstante
ruptas por profani la kompreno di texto. Ema, eblo, inde, eta, aro e. c. esas por li tam
misterioza kam edzo, fraulo e. c. e la famoza korelativi : chiam, kie, iom, ia, iel, chiu e.
c., qui ja per su ruptas la kompreno sat freque.
Prefixi.
anti-. — Ta prefixo esis l'objekto di la sequanta decido 883 ( Progreso, VI, 113) :
« On repulsas anti- kom prefixo generale aplikebla (1), ed adoptas ol kom prefixo rezervenda a
la ciencala e teknikala terminaro. » (2).
Ol signifikas kontre, qua expresas la sama ideo en la linguo komuna : kontreveneno,
kontrefebra, kontreverma (3).
arki-. — Ta prefixo, pasable internaciona (Greka origine), signifikas : en eminenta grado; ol do
sempre indikas grado supera : arkianjelo, arkiduko, arkidiakono, e. c. ( Progreso, III, 419. —
Decido 649.)
94
auto-. — Quale anti-, ta prefixo repulsesis « kom prefixo generale aplikebla, ed adoptesis kom
prefixo rezervenda a la ciencala e teknikala terminaro (4).
bi-. — Ta ciencal o teknikala prefixo « signifikas ofte « dufoye », sed anke « duopla », « du
kune » dicas Sro COUTURAT ( Progreso, III, 3); ol esas impozata da l'internacioneso; e pluse ol
esas tre oportuna por supresar la dusencesi »; se on uzus, exemple, du (vice bi-) en biplani,
bicikli, on hezitus omnafoye, kande on parolus pri du plani, du cikli. — Ex. : biciklo, bipedo,
bipeda, bilingua, bidenta, bikonkava, bikonvexa, bimanua, e. c.
bo-. — Ta prefixo, Franca per beau- (pron. : bo) esas heredita de Esperanto senkonteste. Ol
indikas : parenteso per mariajo : bopatrulo = patrulo di la spozino (relate elua spozo);
bofratulo = fratulo di la spozino (relate elua spozo). Ta prefixo quik adoptesis. La parenteso
per rimariajo indikesas, segun la kazi, per la prefixo mi- (V. ta prefixo), o per l'adjektivo stifa
( stief D., step E.).
Mea stifa frato esas ta, qua divenis mea frato per rimariajo di mea patrulo kun lua matro, o di
mea matro kun lua patrulo. Fakte ta stifa frato (homulo o homino) havas altra patrulo ed altra
matro kam me, do nula sango-parenteso kun me. Mea stifa patrulo esas la spozo di mea matro
rimariajinta su kun ilu, ma tote ne mea patrulo.
Mea stifa matro esas la spozo di mea patrulo rimariajinta su kun elu, ma tote ne mea matro.
Mea stifa onklulo esas la spozo di mea onklino rimariajinta su kun ilu, ma tote ne mea onklulo
( Progreso, IV, 105. — Decido, 745).