des-. — Ta prefixo internaciona indikas la kontreajo dil koncepto expresata sen olu. Exemple :
desobedio, deshonoro, desavantajo, deshonesta, desfacila, desbona (5), desinfektar,
desorganizar, desamar (5) esas la kontreaji di : obedio, honoro, avantajo, honesta, facila, bona,
infektar, organizar, amar.
On devas dicernar e distingar sorgoze la vorti kontrea, formacata per des-, de la vorti
kontredicanta (simpla nego), formacata per ne- : neafabla, neutila, neobedio.
Por certe facar la dicerno (e pose la distingo per des- o ne-) suficas questionar su kad existas
mezo inter la du extremaji; se ta mezo existas, l'extremaji esas kontrea, lore oportas uzar des-;
se ta mezo ne existas, lore oportas uzar ne-. Ex. : afabla e desafabla, pro la mezo : neafabla;
obediar e desobediar, pro la mezo : neobediar (6); richa e desricha (se on ne uzas povra), pro
la mezo : nericha. Ta persono esas nericha; tamen ol ne esas povra ( desricha), nam ol
posedas mikra domeno ek qua ol vivas.
Nultempe uzez : despovar, desdormar, desvolar, desexistar, desesar, desmovar, desvivo,
desposedo, deshavanta, e. c., pro ke la vorti ed altri analoga povas nur equivalar simpla nego :
ne povar, e. c. Multa kontreaji esas expresata en Ido (quale en nia lingui) da radiko specala.
Exemple : jorno, nokto; lumo, tenebro; komencar, finar; audacar, timar; ganar, perdar;
laborar, ociar; bona, mala; dextre, sinistre; supere, infre; alte, base; plu, min; ante, pos;
avan, dop, e. c.
La motivi esas : 1e ke la opozeso en ula kazi ne esas evidenta (7); 2e ke serio kelke longa de
kontreaji unike per des- esus vere netolerebla (8);3e ke la uzo dil prefixo des- povas ulkaze
95
produktar grava detrimenti (9); 4e ke lu donas vorti tote nejusta ulkaze e ne aceptebla da la
cienci (10).
Nultempe uzez des kom radiko, ma kontre (kontree, kontrea, kontreajo).
Des- adoptesis per la decido 251-252 pos longa e tote fundamentala diskutado en Progreso, III,
19, 92, 150, 215, 216, 282, 283, 284, 285, 287, 343, 344, 345, 483, 544, 618, dum qua on komparis ad
olu por la sama rolo : mal-, non-, an-. — Mal- esis repulsata pro ke ol sustenesas nur da kelka
Franca vorti, kontre ke des- sustenesas da centi de vorti internaciona (11) e pro ke mal esas la
tre konocata radiko mal( a), kontreajo di bona. Tala vorti quala esas en Esp. malbona, malfermi,
malligi, malsupre, malsupreniri, e. c., e. c., esas etimologie ne justa e pluse groteska.
dis-. — Ta prefixo Greka e Latina origine, nun pasable internaciona, indikas : separo, disperso,
dis-semo, name ol signifikas per su « hike ed ibe ». Ex. : disdonar, disdon(ad)o = ago donar
hike ed ibe, donar parto ad ica, parto ad ita (France distribuer) (12) dissendar = sendar hike ed
ibe; dispozar = pozar hike ed ibe, aranjar en diversa loki, manieri, sur diversa plasi (13).
ex-. — Ta prefixo, Latina origine, nun internaciona, signifikas : esinta. . , qua havis antee la
profesiono di.. , la ofico di.. Ex. : exoficiro, exprezidero, exnobelo, ex-vicerejo, exadvokato.
Quik adoptita, ica prefixo nultempe esis kontestata.
ge-. — Ta prefixo, Germana, uzesas por indikar « la ensemblo di la du sexui » (14) : la gepatri
= la patrulo e la patrino (matro); la gespozi = la spozulo e la spozino; mea geonkli = mea
onklulo e mea onklino o mea onkluli e mea onlkini (segun la kazo); vua geavi = vua avulo e
vua avino o vua avuli e vua avini (segun la kazo). Patri, spozi, onkli, avi ne esus tam preciza,
pro ke per su li ne indikas plu multe enti maskula kam enti femina.
Same frati esas min preciza kam gefrati, quale montras ica exemplo : kad vu havas frati,
siorino? — Yes, me havas gefrati : du fratuli ed un fratino.
Ta prefixo esas komoda; l'exempli supera montras lo. Ma on devas evitar sorgoze trouzar o
misuzar olu (Videz, en l'unesma parto, la chapitro di la substantivi, precipue la du alinei
finala). ***
mi-. — Ta prefixo internaciona quik adoptesis. Ol signifikas : duime. Ex. : lasez la pordo
miapertita; kun miklozita okuli; il parolis mivoce; laboro mifacita; mimortinta pro (o de)
koldeso; pos mihoro.
Per rezulto di rimariajo povas existar mifrati o stifa frati (Vid. bo-). L'unesmi esas ti qui havas
o la sama patrulo o la sama patrino. La duesmi esas la filii quin havas de sua unesma mariajo
vua stifa patrulo o patrino. Fakte nek li, nek la stifa patrulo esas parenta kun vu.
Do mi-patrulo nek mipatrino (o mimatro) povas existar, nek anke mifilio, en Ido, pro ke li ne
existas en la naturo; e nun kande stifa adoptesis, li ne plus darfas uzesar.
mis-. — Ta prefixo esas Germana : miss ed Angla : mis (15). Ol quik adjuntesis dal Komitato
ipsa di la Delegitaro, dum lua kunsidi « por expresar : erore, nejuste » : misaudar,
miskomprenar, misuzar, miskantar, mispronuncar, misduktar, misguidar, misfacar, e. c.
96
On remarkez, ke esas difero inter misaudar e audar male o malaudar. Ulu qua esas preske
surda, o quan la sono preske ne atingas, ica maleaudas o mal-audas. Ma ulu qua audas boto,
kande me dicas poto (od inverse), ica misaudas. Konseque, male (o mal uzata kom prefixo) ne
esas sinonima kun mis-.
Komprenende mis ne darfas plear la rolo di radiko. Do ne dicez mise, ma erore, nejuste o male,
segun l'ideo.
ne-. — Ta vorto ne esas prefixo nature, nam ol esas negal adverbo. Ma ol uzesas quale prefixo,
kom elemento neganta relate la vorto a qua on unionas lu : neposibla, nevera, nejusta,
neyusta, nevidebla, nekohere, neprecizeso, nevideblaji, e. c.
Ne konfundez ne- a des- od a sen- (prepoziciono). Ne- indikas simple nego, des- kontreso,
sen- manko : nericha, desricha = povra; nebela, desbela = leda; senbarba, senkapa,
senarma, senpova. Konseque, senutila, senplena (16), vice neutila, neplena esus absurda, e
nearma, nebarba, nekapa, nepora, vice senarma, senbarba, senkapa, senpova esus egale
absurda.
Ne konfundez senmova = qua esas sen movo, a nemovebla = qua ne esas movebla, quan on
ne povas movar; sendube dicas, ke ne existas dubo pri. ., nedubeble : ke on ne povas dubar, ke