en ne transitiva senco (la senco di jacar), tale ke ol povis expresar kushar nur per
kushigi, e kushar su per kushighi! Ed on ne havis la necesa analogeso inter levar e
kushar (la du transitiva). Progreso, V, 284.
(2) Plu precize : la teknikala subkomitato.
(3) N. B. : Kom generala prefixi aplikebla ad irga radiko, nam lore on devus selektar e
hezitar en singla kazo inter du prefixi. Ma on ne exkluzas la posibleso adoptar, kom
integra radiki, vorti kompozita per ta greka prefixi.
Remarko pri la afixi.
Ula prefixi o sufixi ed ula prepozicioni neeviteble kolizionas kun kelka existanta radiki,
exemple par- kun pardonar, parfumo, partero, parturo. On videz en nia vortolibri la radiki
komencanta per de-, des-, ge-, mi-, mis-, per-, ri-, tra-, trans-. Nula konfundo eventas praktike, pro ke on konocas ta radiki ed on komprenas li segun lia senco, e pro ke la semblanta
kompozajo havus nula senco, o senco evidente falsa en la kuntexto. Quon signifikus de-parto,
des-tinar, ge-nitar, mitologio, mis-tifikar, per-driko, ri-goro, trans-formo? Mem kande
dusenceso esus teorie posibla, ol ne eventas praktike, pro ke la kuntexto determinas klare la
senco, e fakte on ne mem pensas ad altra senco, on ne hezitas mem dum un instanto. Mem pri
pardonar, qua homo komprenos lu kom « komplete o fine donar » en : pardonez me, il
pardonis lu, o mem : il pardonis omno a sua filio? Adjuntez, ke pri donaco o legaco, on devus
dicar : il donacis o il legacis omno a sua filio.
Prepozicioni prefixa.
Quale sen-, vidita en antea chapitro, altra prepozicioni pleas la rolo di prefixi : adportar,
cirkumpola, cirkumskribo (geom.), ekirar, enirar (1), foreso, kontredicar, kunvoko,
preterirar, subjacanta, vice-prezidero, e. c.
Nultempe atribuez a prepoziciono, kompozante derivajo, senco altra kam ita, quan ol havas
aparte. Exemple : eklernar nule povas signifikar parlernar = lernar komplete; ektrovar o
101
ekpensar nule povas recevar la senco di inventar, nek ekparolar (German aus-sprechen) ta di
pronuncar; same ekportar = portar extere ne povas signifikar o suportar o tolerar.
(1). « Nia kunfrato ne prizas la regulo, qua igas transitiva la verbi kompozita ek verbo
netransitiva e prepoziciono, quale en-irar, ek-irar; ed il preferas repetar la
prepoziciono. To esas ya permisata, sed (ma) tote superflua, nam en : me eniras en la
chambro, l'ideo esas dufoye expresata. Tote logike, me eniras la chambro = me iras en
la chambro. L' « equivalo » esas « perfekta »; to ne esas « subtilajo »; la verbo divenas
transitiva, absorbante la prepoziciono ipsa, qua « regas » la komplemento. (Komparez
travidar, trairar, e. c.) Progreso, II, 304, noto.
Sufixi. (ab-ebl)
Quale ni dicis ye « Derivado per afixi », la sufixi insertesas inter la radiko e la dezinenco,
segun l'ordino en qua li aplikesas ica ad ita, se pluri uzesas.
-ab-. — Sufixo exkluzive verbala, quik propozita por indikar l'anteeso, relate la tempi -is, -os, -
us, exemple. Ma la Komitato dil Delegitoro ne adoptis lu pro la motivi expozita en Progreso, I,
567.
Tamen ja lore dicesis : « se la sufixo ab od irg altra procedo esas vere plu facila e komoda por
la maxim multa, on devos preferar ica ad ita ». La provido realigesis e, pro to, per la decido 407
« on admisis, kom provizora probado, la uzo di la sufixo -ab por formacar la tempi antea :
amabis = esis aminta, amabos = esos aminta, amabus = esus aminta » (junio 1911). Noto dicas
: « On devas remarkar, ke l'Akademio ne adoptis la formo amabas » (1). Fine, per la decido 784
(decembro 1912), « on adoptas unanime e definitive la sufixo ab por l'antea tempi ».
La sufixo ab inspiresis al propozinto da : amabam, amabas, e. c. Latina, en la penso, ke on
povos prizentar lu kom quaza radiko di D. haben, E. have, S. haber, I. avere, F. avoir e docar :
uzez ab ( -abis, -abos, -abus) ube ta lingui uzas havar en tempo kompozita.
Esas tre rekomendata ne uzar -abis ube is suficas, altradice : ube ne esas necesa indikar, ke
tempo pasinta preiras altra pasinto. Exemple, ne dicez : Me vidabis vua patrulo hiere, nam
hike nula tempo pasinta preiris altra. Ma kontree dicez : me finabis mea laboro kande vu
arivis, nam en ica exemplo la pasinto finabis preiris la pasinto arivis.
-ach-. — Ta sufixo, inspirita dal Italiana -accio, quik substitucesis ad ac propozita, kom
pejorativo. La Komitato di la Delegitaro judikis ol plu expresiva kam ac. Per pejorativa sufixo
on expresas qualeso tre infra, nuanco di desestimo, antipatio, repugneso : kavalache = kavalo
di infra, di mala qualeso; populacho = infra populo, grosiera, maledukita; belacho = di qua la
beleso insipida, neexpresiva, havas nula charmo; dolcacha = di dolceso sensapora e, pri
personi, di dolceso simulata; bravacho = falsa bravo qua simulas braveso; paperacho = papero
tote neutila, sen ul valoro, ne konservinda. Il ne kantas, ma kantachas. Quale dormar sur ta
litacho? Ico vino! ha no, certe, ma vinacho nedrinkebla.
102
Ta sufixo devas nultempe uzesar kom diminutivo. Exemple, brilacho esas falsa brilo e nule
brileto = brilo febla.
Same ol devas ne uzesar pri la organi o funcioni di la bestii, ecepte se on volas expresar
repugneso : la bestii (quale ni) havas boko, pedi, e. c., e (quale ni) manjas, drinkas, e. c. No, me