Выбрать главу

Aplikata a radiko di verbo netransitiva -aj- indikas la subjekto (necese, pro la naturo dil

verbo); ol equivalas -( ant) aj e remplasas participo aktiva, pro ke ne existas pasivo en verbo

netransitiva : rezultajo = rezult( ant) ajo, to quo rezultas, kozo rezultanta; eventajo =

event( ant) ajo, to quo eventas, kozo eventanta (od eventinta). De longe me timis la nuna

eventajo, qua esas meaopinione nur la rezultajo di lia intrigi e di vua inerteso. (Dec. 541.)

Nultempe aj darfas uzesar kom pejorativo (vice ach), quale che l'Esperantisti (9). Nultempe

anke ol darfas uzesar, quale che li, vice kozo o afero. Se ajo sola = afero, kozo, ici lasta esas

neutila, e vice : « nia sankta afero » o : « mi havas multajn aferojn por fari », suficas dicar : «

nia sankta ajho », « mi havas multajn ajhojn por fari ». Certe la profani komprenos quik e plu

bone kam en Ido : « me havas multa kozi facenda ».

-al-. — Ja Latina (en la formo -alis), la maxim internaciona de la sufixi (en la formo al, el) (10),

la afixo -al- propozesis por kompletigar la listo trovata en « Etude sur la Dérivation dans la

Langue internationale » (11) ed ol quik adoptesis.

Lua signifiko esas : qua relatas, koncernas; qua apartenas a. . , dependas de. . , konvenas por. .

Ol juntesas a radiki nomala o verbala.

Exempli kun radiki nomala : universala, dorsala, nazala, faciala, ventrala, brakiala (12),

nacionala, normala, gramatikala, nazalo, labialo, guturalo, vertikalo, kolateralo, e. c.

Kun verbala radiki : experimentala, finala, komencala, administrala, baptala, mariajala,

guvernala, ordinala, konfidencala, e. c.

La sufixo -al- darfas sustenar altra sufixi : universaleso, universaligar; socialismo,

socialista, e. c.

104

Adjektivo kun -al- ofte equivalas genitivo, to esas « di » sequata da substantivo : hundo

blindala = hundo di blindo (ne hundo blinda); velo virginala = velo di virgino (13). De to la

regulo praktikala : Por savar, kad adjektivo devas esar formacata per la sufixo -al- videz kad ol

equivalas « di » sequata da substantivo.

On devas ne trouzar ta formaco, quale agas ula lingui, exemple la Germana. Precipue kun la

propra nomi on uzez prefere prepoziciono : la verki di Goethe e mem plu bone : la verki da

Goethe (ne la Goeth-ala verki) (14).

Ma on uzas -ala- por dicar : segun la maniero di, analoga a la verki da, digna de : poemi

Vergiliala, Anakreonala, dramo Shakespearala, qui tote ne esas : poemi da Vergilius, e. c.

(15).

Kande l'adjektivo formacenda signifikas ne : qua relatas, qua koncernas, qua apartenas a. . ma

« qua esas. . », lore nur la dezinenco -a sola esas uzenda : letro responda = letro qua esas

respondo; parolo konsolaca = parolo qua esas konsolaco; ento dea = ento qua esas deo; ruina

kastelo = kastelo qua esas ruino.

Kande la vorto esas kompozita, ordinare on ne uzas -ala, ma nur a- Ex. : omnadia, singladia,

externaciona, supernaciona, internaciona, cadia, cayara, segunlega, kontrelega, senaqua,

senkapa, senviva, e. c. Ma povas divenar necesa uzar -ala- mem kun vorto kompozita, kande

la klareso postulas lo. Exemple on dicos : la muskuli avanbrakiala (o : dil avanbrakio) mam

muskuli avanbrakia signifikus : la muskuli qui esas avanbrakio.

-an-. — Ta sufixo, -anus en la Latina, an, ano, ain, ien en altra lingui, quik adoptesis por

indikar individuo apartenanta a klaso (urbo, lando, ensemblo) homo esanta « membro di.. » :

urbano, landano senatano, akademiano, societano, Kristano (16), samreligiano, samideano

(17), samskopano, samluktano, e. c.; Kanadano, Italiano, Portugalano, Braziliano,

Boliviano, e. c. (Videz ye la propra nomi en la Gramatiko.)

En la realeso (e segun Progreso, III, 93) -an definesas plu juste per : qua apartenas ad ula

domeno (lando, socio, e. c.). On do darfas ne restriktar olu a homi, ma uzar lu anke por kozi.

Co explikas, ke ni parolas pri Amerikana planti od animali, pri Chiniana od Italiana linguo, e.

c. Nam la sufixo -an- ne indikas esence personi, quankam pro lua senco, ol aplikesas precipue

a personi.

Advere on darfus dicar Amerikala, Chiniala, e. c., ma lore ta vorti ne plus esus analoga a

Franca, Angla, e. c., quin on uzas egale por personi e por kozi.

-ar-. — Ta sufixo, heredita de Esperanto, soldesas a nomal radiko por indikar kolektajo,

ensemblo di la kozi o personi nomata dal radiko. Ex. : formularo = kolektajo, ensemblo de

formuli; vortaro = kolektajo, ensemblo de vorti (18).

On devas gardar su kontre l'ambiguaji qui povas naskar de la neprecizeso di ta sufixo.

Generale ol indikas la maxim extensita kolektajo : homaro = la ensemblo di omna homi, e ne

irga grupo o societo de homi; vortaro = la ensemblo dil vorti di linguo, e ne ica od ita grupo de

vorti, vortolisto o mem lexiko; navaro esas l'ensemblo di omna navi (militala o komercala)

quin posedas naciono, e ne eskadro, floto, e. c.; militistaro = l'ensemblo di omna militisti di

105

lando, e ne armeo, regimento, kompanio, e. c. Ex. : L'unesma armeo di nia militistaro nun

komandesas dal ex-komandanto dil duesma. — Nia navaro havas tri floti. — La vortaro

Franca, Germana, od Angla trovesas komplete en preske nula vortolibro o lexiko. On do

atencez en singla kazo uzar la justa vorto.

En altra kazi, la senco restas nepreciza; exemple la senco di arboraro povas variar de

arborgrupo til foresto. Esas do preferinda, segun quante on povas, uzar la specal vorti : foresto,

bosko, bosketo.

Kompreneble on ne uzas aro aparte, kom radiko, ma : ensemblo, kolektajo, amaso, bando,

trupo, serio, e. c., segun la kazi.

-ari-. — Ta sufixo, Latina origine e novlatina, adoptesis dal Akademio, en junio 1913, per la

decido 1143. Fakte la decido remplasigis la unionuro di du sufixi ( aj, ul) (19), komprenebla pos

reflekto ma ne evidenta. Ol indikas « persono a qua ula ago esas direktata od ula kozo esas

destinata » (20) : depozario, legacario, sendario (21), konfidencario, donacario,