dicas « ec » indikas ( abstrakte); do, sen « ec », l'abstrakteso ne indikesas; 2e pro ke, se
kredema = (quale trovesas en la Fundamento) kiu havas la inklino, la kutimo kredi, kredemo
= (quale en Ido) indikas ne la qualeso ipsa ma la homo, kiu havas la inklino, la kutimo kredi.
Konkluze : per kredemo ed analogi la Fundamento esas violacata e la qualeso ne expresata. Pro
ke ol esas nur sufixo, -em- ne darfas uzesar izolite. Do nultempe uzez emo vice inklineso,
tendenco.
111
Ni remarkigez la grosa eroro etikala quan facis Zamenhof, inkluzante en -em- du senci tante
diversa kam l'inklineso e la kustumo. Per la volado, homo povas frenagar, represar mem
maxim forta inklineso naturala. Exemple on povas esar nature tre iracema, desobediema,
ociema, e. c., e tamen ne iracera, desobediera, ociera (Videz la sufixo -er-). Esas do kolosal
eroro konfundar inklineso e kustumo en un sola sufixo, quale Espo; nul moralisto od etikisto
povas aceptar lu.
Granda difero anke inter ant e em : la homo nun almonanta povas esar nule almonema.
-end-. — Ta sufixo, existanta en la Latina e novlatina lingui, quik adoptesis. Ol soldesas a
radiki verbala e signifikas : qua devas o mustas esar . .ata : facenda laboro = laboro qua devas
o mustas esar facata; letro lektenda o skribenda = letro qua devas o mustas esar skribata;
sumo pagenda, problemo solvenda, korpo dissolvenda forsan ne pagesos, ne solvesos o
dissolvesos; li do tote ne equivalas : sumo pagota, problemo solvota e korpo dissolvota.
On pluse remarkez, ke -end- tote ne egalesas -ind- (videz ica) nam ol nule implikas merito :
problemo solvenda, e forsan solvota, povas ne meritar solvo, do ne esar solvinda, nek mem
solvebla.
Remarkez la granda difero inter : me havas nulo skribenda (nulo devas o mustas skribesar da
me) e : me havas nulo por skribar = me havas nula del kozi necesa por skribar : papero,
plumo, e. c.
Ta sufixo darfas formacar substantivi : dividendo, multplikendo, e. c. Ol darfas unionesar ad
altra sufixo, nome aj : kredendaji, facendaji = kozi kredenda, facenda (30).
-er-. — Ta sufixo (moderna formo : -ier, -er, -eur F.; -iero, -aio I., ero S., eiro Port.) venas de arius Latina. Ol quik adoptesis dal Komitato di la Delegitaro por indikar la amatoro di.. Ma
pose la decidi 591 e 690 pluampligis lua senco. Konseque nun ol indikas : ta qua kustume o
mem sur ofte okupas su pri.. sen facar ek la kozo sua profesiono (Videz sufixo -ist). Quale on
vidas, la amatoro inkluzesas en ta defino.
La sufixo -er- soldesas a radiki nomala ed a radiki verbala : biciklero (amatoro),
gimnastikero, arkero, fumero, kolektero, chasero, peskero. — Il nultempe enoyas, pro ke
esante granda lektero, fotografero ed exkursero il sempre okupesas. — Dum sep yari il
esis prezidero di nia societo e nun il esas lua honor-prezidero.
Ta sufixo aplikesas anke a nomi di bestii o di objekti qui esas karakterizata da specal ago
kustumala : reptero, ruminero, rodero, klimero; remorkero, krozero, flotacero (Vid. sufixo
- il).
Per la decido 689 l'Akademio aprobis, ke la participal sufixo -ant- expresez « la nuna ago » ed
ol adoptis la sufixo -er- por « la ago ne precize nuna » exemple : suskriptero (31). Societo
havas prezidero, ma la prezidanto di lua kunsido povas esar sive la prezidero, sive la vice-
prezidero, sive altra membro.
Komparez -er- a -ist- ed anke a -em- por ne uzar ica od ita neoportune.
112
-ero (32) darfas, kompreneble, recevar la formo adjektivala. Ex. : Yes, me konfesas lo, nature
me esas tre iracema e venjema; ma me luktis kontre ta duopla inklineso, e me ne divenis
iracera e venjara (33).
-eri-. — Ta sufixo, internaciona, adoptesis per la decidi 594 e 1091. Ol indikas : establisuro en
qua on okupas su irgamaniere (ne necese per fabrikado) pri la kozo indikata da la radiko. Ol
soldesas a radiki nomala : librerio, papererio, lakterio, od a radiki verbala : fabrikerio,
imprimerio, direkterio.
Ol indikas establisuro, firmo, e. c. e distingesas de -ey, qua indikas irga loko destinata a.. ;
drinkerio = establisuro (taverno) en qua on drinkas; drinkeyo = precipue la loko ube bestii
drinkas. Cetere, en . .erio, povas esar . .eyo. Exemple : On dicis a me, ke vu rikonstruktigas
vua imprimerio. — To ne esas exakta, nam me rikonstruktigas nur l'imprimeyo ipsa; on
ne tushos la cetero dil imprimerio.
-es-. — Ta radiko di la lingui Indo-Europana, qua donas la verbo es-ar, pleas la rolo di sufixo
en la sequanta kazi :
1e Soldita al radiko di verbo transitiva, ol formacas pasiv-abreviuro pro ta verbo : videsar,
trovesar = esar vidata, esar trovata.
Konseque ol uzesas por formacar substantivi qui expresas pasiva stando, sen irga ideo
tempala :
instrukteso = la fakto, stando esir od esar instruktata; izoleso = la fakto, stando esir od esar
izolata; konverteso = la fakto, stando esir od esar konvertata; konvinkeso = la fakto, stando
esir od esar konvinkata; tenteso = la fakto, stando esir od esar tentata; konstrukteso = la
fakto, stando esir od esar konstruktata, e. c. (34).
2e Soldita a nomala radiko, la sufixo es formacas substantivi, qui expresas la stando od
abstraktita qualeso : avareso, beleso, blindeso, maladeso, utileso = la stando esar avara,
bela, blinda, malada, utila. Ol devas uzesar omnafoye kande on derivas de adjektivo
l'abstraktita qualeso korespondanta.
3e Ta sufixo formacas anke verbi signifikanta : esar tala qual indikas la radiko : utilesar =
esar utila a, por. .; egalesar = esar egala a. . ; similesar = esar simila a. . ; friponesar = esar
fripona (o fripono); profetesar = esar profeta (o profeto); hipokritesar = esar hipokrita (o
hipokrito); gastesar = esar gasta (o gasto); hostesar = esar hosta (o hosto); maladesar = esar