malada (o malado) (35).
On tote darfus uzar es(o) mem izolita, nam ol esas radiko esence. Ma fakte stando (de standar)
remplasas lu konstante. Tamen nule esus nekorekta dicar : Me trovis lu en bona eso. Same on
darfus dicar : Quale vu esas? quo tote ne signifikus : quale vu existas? nam esar ne signifikas
existar.
-esk-. — Greka e Latina, ta sufixo ritrovesas en novlatina lingui. On nomizas lu inkoativo, to
esas montranta komenco. Ol quik adoptesis del reformo-plano kun la senco : komencar, kande
ol juntesas a radiki verbala : dormeskar = komencar dormar; morteskar = komencar mortar;
videskar = komencar vidar; sideskar = komencar sidar; iraceskar = komencar iracar;
emoceskar = komencar emocar.
113
Pose l'Akademio per la decido 1221 remplasigis ij (36) (heredita de Esperanto) per -esk
unionebla ad adjektivi kun la senco : divenar. . Ex. : paleskar, febleskar, richeskar, vireskar,
muliereskar, adulteskar, amikeskar, e. c. = divenar pala, febla, richa, vira (o viro), muliera (o
muliero), amika (o amiko). En la realeso, paleskar = komencar esar pala e tale pri la ceteri.
Do, ne existas difero esencala inter l'uzo di esk kun verbi e l'uzo di esk kun adjektivi : ol
indikas : o komenco di ago, o komenco di qualeso.
Noto relatanta la decido 1221 dicis : « la sufixo -esk uzesos do kun la verbal radiki (quale til
nun) por signifikar komencar ( dormeskar) e kun la nomal radiki por signifikar divenar
( paleskar).
L'apliko di ca regulo en la tota vortaro pruvis, ke ol genitas nula dusenceso. »
Por expresar l'ideo : divenar . .ata, la du formi ...ateskar e ...eskesar tote darfas konsideresar
kom regulala e konseque legitima. Ex. : vidateskar, uzateskar, probateskar o : videskesar,
uzeskesar, probeskesar, e. c. Ma on konsilas uzar prefere, kom plu simpla : divenar vidata,
uzata, probata.
Se la prima verbo esas transitiva, la verbo derivita per esk esas anke transitiva, do povas havar
objekto : lekteskar jurnalo.
Kompreneble esk ne darfas uzesar kom radiko vice komenc. Do nultempe dicez eskar, eskas,
quale ul Espisti dicas eki, ekas, vice komenci, komencas.
-estr-. — Inspirita dal duesma parto dil vorti : Bürgermeister D., burgmaster E., borgomastro I.,
burgomaestre S., burgo-mestre Por., bourgmestre F. Ol quik adoptesis kun la senco : chefo,
mastro di.. Ol soldesas a radiki nomala : urbestro, kastelestro, chapelestro, hotelestro
(hotelmastro), policestro, domestro, skolestro, navestro, statestro, e. c.
Ol mem darfas okazione soldesar a verbal radiko : kampestro (37), manovrestro, pafestro
(38), e. c.
Kom vorto izolita ne uzez estro nek estraro quale Esperantisti, ma chefo, chefaro, mastro,
patrono, direktero, direktisto, e. c. segun la kazi.
-et-. — Ta sufixo trovesas en la Latina e novlatina lingui, kom diminutivo. Ol quik adoptesis
por indikar grado extrema di mikreso o febleso qua chanjas la nociono. Ex. : dometo, rivereto;
varmeta, beleta; ridetar, kantetar, saltetar, dormetar, e. c.
Ta sufixo formacas anke diminutivi di afeciono : filieto, matreto, patruleto, fratuleto,
fratineto, e. c. (39).
-ey-. — Ta sufixo, veninta de Esperanto, quik adoptesis (40). Soldita a radiko nomala o verbala,
lu formacas substantivi nomizanta la loko destinita (ad objekto od ago). Ta loko esas edifico
chambro, e. c., loko en la maxim generala senco, tereno di kultivado por. . Ex. : kavaleyo =
kavalostablo; boveyo = bovostablo; mutoneyo = mutonostablo; haneyo; manjeyo, dormeyo
(en kolegio, hospitalo) (41); koqueyo, laveyo, tombeyo, pregeyo (ne kirko, nek kapelo o
templo, ma chambro distinita a religial exerci); pastureyo (senco plu ampla kam prato);
viteyo, alneyo, querkeyo, ribiereyo, roziereyo, kastaniereyo (42).
114
La senco dil derivaji povas esar precizigata da altra sufixi o radiki : parfumeyo,
parfumvendeyo; aer-kuracerio. (Vid. -eri.)
Pro la signifiko kelke ne preciza di -ey en ula derivaji, uzez vorti specala, kande la senco lo
necesigas : gimnazio, liceo, skolo, universitato vice lerneyo; baziliko, katedralo, kirko,
kapelo, templo, vice pregeyo.
Ta sufixo devas ne uzesar kom radiko izolita. Selektez, segun la kazo : edifico, konstrukturo,
domo, loko, agro, e. c., e ne eyo, nekomprenebla da omna profano. Ni lasez l'Esperantisti uzar
obstine sua eyo, eta, uyo, emo, ilo, ebla, ero, ano, ino, e. c. Per tala vorti li atingas nur konfuzeso quan la L. I. devas evitar sorgoze.
-i-. — Ta sufixo pasable internaciona adoptesis per la decido 487 por indikar « lando, regiono,
domeno dependanta de. . » e konseque la resortiso dil autoritato di. . Ex. : baronio, komtio,
dukio, princio, rejio, episkopio (43), parokio, e. c.
-id-. — Greka, Latina e kelke internaciona, ta sufixo quik adoptesis ma nur por indikar : homa
decendanto (adminime en la komuna linguo) : Izraelido, la Semidi, la tribuo Rubenida, e. c.
Por la homa genituro ne uzez ido izolite, ma decendanto, filio di ( filiulo, filiino, gefilii, segun la
kazo).
Por la bestia genituro uzez yun (Vid. ta sufixo).
-ier-. — Ta sufixo quik adoptesis (ma en la formo yer) kun la senco : etuyo kontenanta o
sustenanta la kozo indikata da la radiko; kandeliero = utensilo sustenanta, portanta un
kandelo; plumiero = kurta stango portanta un plumo (plumoskribilo); sigariero = kurta tubo
qua portas un sigaro (sigarfumilo). Ne konfundez -ier a uy. (Videz ica.)
Pro analogeso (lua senco esante « qua portas »), ta sufixo uzesas por indikar la arboro o planto
qua portas, produktas : pomiero, figiero, kafeiero, teiero, palmiero, roziero, fragiero,