(46) La radiko Latina ag divenas ig en kompozaji, e tale havas un del du senci di la
sufixo ig. Reinigen, en la Germana, quale ni dicis supere, prizentas l'altra ( net-igar,
pur-igar). Do ig, igar ne esas arbitriala e, segun la justa remarko di Sro O. JESPERSEN,
nia lingui ofras a ni nulo plu bona praktike.
(47) Se on volus aplikar severega logiko, nula afixo povus soldesar samtempe a verbal
ed a nomal radiki, nam lu ne povas havar exakte la sama senco en la du kazi. To
pruvesas per la fakto, ke on devas definar ig kun verbal radiki per ig. . anta o ig. . ata.
On povas transirar de un kazo a l'altra nur per konvencional abrevio, qua supresas la
sufixo ant od at, e ta abrevio, qua esas tre komoda, povas genitar nul reala
miskompreno (segun Progreso, II, 402).
Sufixi. (ik-yun)
-ik-. — Internaciona, ta sufixo adoptesis per la decido 566 kun ica senco : malada per :
kolerika, koleriko; ftiziika, ftiziiko; leprika, lepriko; skrofulika, skrofuliko; hidropsika,
hidropsiko; pestika, pestiko; alkoholika, alkoholiko; kordiika, kordiiko, e. c.
La sufixo oz (videz ica) ne povas expresar juste ta ideo. Exemple, kordioza, kordiozo nule
dicus, ke la persono esas malada ye la kordio. Fakte omna homo esas kordioza, quale ol esas
racionoza; ma, fortunoze, omna homo ne esas kordiika, ne sufras de la kordio. La gibozo ne
sufras (ordinare) de sua gibo; ol ne esas gibiko.
-il-. — Finalo dil vorto utens ilo, ta sufixo quik adoptesis. Soldita a verbal radiko, ol donas
substantivi signifikanta : instrumento por. . Ex. : pektilo, brosilo, entravilo, razilo,
fotografilo, telegrafilo, telefonilo, e. c. (48).
Nultempe uzez ilo kom vorto izolita, ma selektez inter : aparato, instrumento, utensilo,
mashino, e. c. segun la kazi.
Pro la neprecizeso di ta sufixo, on uzas radiki specala, vice olu, kande on volas indikar objekto
preciza. Exemple, kultelo, hakilo, serpo, siklo, sabro, e. c. esas tranchili; konseque tranchilo
ne nomizus ica plu reale kam ita. Same : fusilo, karabino, revolvero, kanono, esas pafili; se
do vu saciesus da pafilo por nomizar un de oli, on tote ne savus exakte pri qua vu parolas.
Se traktesas pri mashino on devas uzar prefere la vorto « mashino » ipsa : skribmashino (49),
sutmashino, stebmashino, drashmashino, e. c.
-il- indikas instrumento (o implemento) : on brosas per brosilo, on pektas per pektilo; ma –er
indikas aganto : remorkero remorkas per su ipsa.
-in-. — Sufixo Latina ( eroina, heroina), Franca ( héroïne, Albertine, Pauline), Italiana ( eroina),
Hispana ( heroina), Germana ( Heldin, Lehrerin), Rusa ( grafinja). Ol quik adoptesis por indikar
la ento femina : rejino, heroino, profesorino, instruktistino, docistino, baronino, e. c. (50).
121
Pro ke la sexuo devas indikesar per -ul (m.) od -in (f.) nur kande to esas necesa, on ne adjuntas
–in a radiki expresanta per su la femineso : Amazono, Parco, megero, subreto, matrono,
primadono. Pro quo on indikus per sufixo la femineso ja nature indikata da la radiko? Ma
feino esas uzebla, pro ke on darfus tote logike dicar feulo (feo maskula). On adoptis matro
apud patrino (Dec., 662) pro ca motivi : etimologie la radiko matr esas tam internaciona ka la
radiko patr; historie la nociono matr esas adminime tam anciena kam ta di patr; fiziologie ed
etike la relato inter matro e filio tote ne esas identa al relato existanta inter patrulo (patro
maskula) e filio (51).
-ind-. — Ta sufixo esis riestablisata dal Komitato ipsa dil Delegitaro (52). Ol juntesas a verbal
radiki kun la senco : « qua meritas esar . .ata » : aminda, estiminda, kredinda, respektinda =
qua meritas esar amata, estimata, kredata, respektata.
Evidente ta sufixo povas ofte esar remplasigata per end, nam « on devas » estimar la homi
estiminda, kredar la homi kredinda, e. c. Ma lua senco esas plu restriktita e plu preciza.
Kom vorto izolita ne uzez inda, indeso, ma digna, digneso.
Remarkez bone, ke em, er, iv (videz ica) havas senco aktiva, ma ebl, end, ind senco pasiva. Do
la tri lasta ne darfas aplikesar a verbi netransitiva. Ma, se la verbo esas mixita (trans. e netrans.
: variar, chanjar) ol recevas ebl o iv segun l'ideo expresenda : variiva o variebla; chanjiva o
chanjebla : ta formo esas variiva o variebla; mea sentimenti esas nun tote nechanjiva o
chanjebla.
-ism-. — Ta sufixo internaciona quik adoptesis por indikar doktrino, partiso, sistemo :
Kristanismo (53), Katolikismo, Luterismo, Kalvinismo, Protestantismo, Mahomedismo,
pozitivismo, imperialismo, kapitalismo, empirikismo, Epikurismo, stoikismo, socialismo
(54), turismo (55), skeptikismo, asketismo, e. c.
-ist-. — Ta sufixo internaciona quik adoptesis por indikar « la homo qua profesione okupas su
pri.. » : artisto, pianisto, flutisto, kantisto, muzikisto, komercisto, telegrafisto, policisto,
misionisto, ciencisto, e. c. (56).
Per extenso, qua trovesas en nia lingui, ta sufixo indikas adepto o adherinto di partiso, skolo
(doktrino) (57); socialisto, materialisto, idealisto, e. c.; ecepte se la radiko dil vorto en -ism ja
posedas ta senco : Kristano, skeptiko, mistiko, katoliko, protestanto, e. c.
Por distingar la vendisto de la produktisto, on uzas (se to esas necesa od utila) -vendisto por
l'unesma e -ifisto por la duesma (vid. -if) : shu-ifisto (lu fabrikas), shu-vendisto (lu vendas);
od on precizigas altre : flor(vend)isto, flor(kultiv)isto.
Kompreneble on uzas -er (studiita) ne -ist, se la praktikanto ne esas vere profesionano :
fotografero, biciklero, dansero, peskero, e. c. (ne profesione); fotografisto, biciklisto
(kurista), dansisto, peskisto (profesione).
-iv-. — Ta sufixo (internaciona en la formi if, iv) quik adoptesis. Ol soldesas a radiki verbala e
signifikas : kapabla. . , povanta. . Ex. : instruktiva (libro) (58); nutriva, nutrivo; konsolaciva
(paroli); sentiva (59), konduktivo (60); rezistiva (qualeso); responsiva (qua povas responsar)
(61); mortiva (omna mortivi), e. c.
122
La qualeso abstraktita devas esar expresata per la soldo di -es al sufixo -iv, do : iveso. Ex. :
konduktiveso (F. conductibilité), rezistiveso(F. capacité de résistance, résistivité),