responsiveso (F. responsabilité); mortiveso (F. mortalité, le fait d'être mortel, mortiva); ne-
mortiveso (F. immortalité).
Nultempe uzez iva, ivo, o iveso kom izolita vorti. Dicez : povanta, kapabla. . ; povo, kapableso. .
Ex. : la povo, la kapableso lumizar esas : lumiziveso (Vid. -iz) (62).
-iz-. — Ta sufixo Greka, Latina, internaciona (ed ankore nun tre produktanta) quik adoptesis.
Ol soldesas a radiki kun la senco : provizar, garnisar, indutar, impregnar per. . Ex. : armizar,
lumizar, limitizar, regulizar = provizar per armi, lumo, limito, regulo; kolorizar, stukizar =
indutar per koloro, stuko; salizar, sulfizar = provizar od impregnar per salo, sulfo : karni
salizita o sulfizita koruptesas min rapide; vu ne salizis nek piprizis ta supo.
La substantivi armizo, alkoholizo, elektrizo havas aktiva senco. Se on volas la senco pasiva,
on adjuntas es a iz, do izeso : armizeso, alkoholizeso, elektrizeso = la fakto esar od esir
armizata, alkoholizata, elektrizata (63).
Kom radiko uzez : provizar, garnisar, impregnar, e. c., segun la senci expresenda, ma
nultempe izar od izeso.
Ne konfundez saligar, saligo (kemio) a salizar, salizo. L'unesma esas F. salifier e la duesma
saler.
Karno esas salizebla ma ne saligebla (F. salifiable).
-oz-. — Latina ed internaciona (en la os, ous, eux ( euse), e. c.) ta sufixo quik adoptesis. On
soldas lu a nomala radiki kun la senco : qua havas. . Ex. : kurajoza = qua havas kurajo;
kalkoza (tereno, aquo) = qua havas kalko; poroza = qua havas pori; glorioza, danjeroza
(konduto) = qua havas glorio, danjero; vigoroza = qua havas vigoro (64).
Quale omna adjektivi, le formacata per la sufixo -oz darfas esar substantivigata direte :
ambiciozo, kurajozo, e. c.
La difero inter -anta e -oza esas ke l'unesma expresas ago kun ideo tempala, kontre ke la
duesma expresas qualeso sen ul ideo tempala. Exemple, la viro amoroza ne sempre esas
amoranta; same persono favoroza (ad ulu od ulo) ne esas kontinue favoranta.
La difero inter -oz e -iz esas, ke l'unesma expresas ulo naturala, e la duesma expresas ulo
artificala.
Exemple, tereno sabloza nature kontenas sablo; ma korto sablizita havas sablo nur artifice,
per laboro qua kovris lu ye sablo.
-ul-. — Adoptita per la decido 1090, pos tote fundamentala studiado dil questiono. Yen la texto
di la decido : « On adoptas la sufixo -ul por indikar maskula sexuo (decido, 714 : V, 65). »
Specala noto dicas : « Komprenende, ico ne exkluzas la formaco di kompozaji quale
porkomaskulo; ma pork-ulo esas equivalanta e plu kurta. La sufixo -ul ya esas abreviuro di
( mask) ulo, quale -in esas abreviuro di ( fem) ino. »
123
La decido pri ul esabis preirata da ica (1089) : « On decidas definitive, ke la substantivi
generale signifikez nedeterminita sexuo (decido, 714 : V, 65). Exempli : avulo, patrulo,
onklulo, fratulo, kuzulo, siorulo; bovulo, katulo, hundulo; finkulo, sturnulo; luciulo,
karpulo, tenkulo, perkulo; leonulo, panterulo, tigrulo, hienulo, e. c., e. c. » (65).
Komprenende ulo ne darfas uzesar sola, quale ino uzesas sola (vice femino) dal Esperantisti.
-um-. — Ta sufixo, quan Ido konservis de Esperanto, havas nedeterminita signifiko. Ol esas
inter la sufixi similajo di ye inter la prepozicioni. Ol formacas (en mikra nombro) derivaji, di
qui la senco havas relato nedefinita kun l'ideo expresata dal prima radiko. La ligilo qua restas
inter li helpas kelke la memorado, ma, kande on ne savas la senco di la derivajo, nur la lexiko
povas furnisar lu certe. Ex. : kolumo = parto di kamizo ( vesto) qua cirkondas la kolo; bordumo
= to quo garnisas bordo : la tablo havas kupra bordumo; foliumar = turnar la folii (di libro)
haltante tempope por lektar; formikumar = agitar su, movar grandanombre quale formiki;
krucumar = dispozar, aranjar krucoforme : krucumar sua brakii; la voyi interkrucumas ye
ta punto.
Per la decido 1556 ( Mondo, marto 1922, pag. 68) « On decidas, ke derivaji per -um darfas
formacesar nur dal Akademio » ( Mondo, X, 54). Dicesas en noto : « La Akademio ne indikis til
nun -um, quale l'altra sufixi definita, kom uzebla segunvole. Precize pro ke ol esas nek definita
nek definebla e pro ke lua derivaji konseque povas interdiferar, ol postulas aparta
kompetenteso. — Komprenende la supra decido ne interdiktas la propozo di vorti formacita per
-um; ma la definitiva decido apartenas al Akademio. »
-un-. — Ta radiko darfas uzesar, dicas la « Grammaire Complète », p. 71, por indikar un
elemento : sabluno, greluno (66). « Kande la elemento havas nula unajo naturala, on uzas
prefere peco : monetpeco, sukropeco ». Kompreneble nulo interdiktas (tote kontree) : aven-
grano, hordeo-grano, frumento-grano e tale pri la cetera cereali ( maizo-grano, sekalgrano,
rizograno, e. c.). Vice nivuno esas preferebla nivo-floko.
-ur-. — Ta sufixo Latina e nun pasable internaciona quik adoptesis. Ol soldesas al radiko por
distingar (kande to esas necesa) la produkturo dil ago de la ago ipsa, expresata dal verbo. Ex. :
konstrukturo, pikturo, skulturo, desegnuro, kalquuro, imprimuro, fotografuro, suturo,
solvuro, imituro, aperturo, fenduro, bavuro, inventuro, skriburo, e. c., la kozo obtenita per
konstruktir, piktir, skultir, e. c.
Ni dicis : kozo obtenita per la ago, nam produkturo existas nur pos obtenir olu. Pri Ido qua esas
produktita (ne produktata o produktota) me darfas dicar, ke ol esas solvuro. Ma pri problemo,
di qua me serchas la solvo (quale solvor lu) me ne uzos la vorto solvuro. Se me uzus solvuro, la