senco esus altra; to signifikus, ke la problemo esas nun solvita (ne solvenda) e ke me serchas la
« solvuro » en mea paperi, exemple.
Remarkez ke -uro povas venar o rezultar mem de verbo netransitiva. Nam de la fakto, ke la
ago di tal verbo ne atingas direte ula persono o kozo, nule konsequas, ke ta verbo ne produktas
ulo, ke ol ne donas produkturo. Exemple, la verbo netransitiva « abortar » certe ne atingas ulu
od ulo; la ago « abortar » ne pasas a persono od a kozo, quale « frapar ». Ma tamen, kad ol ne
donas produkturo? Kad ol ne donas ulo nova, til lore ne existinta : aborturo? Same, on ne dicas
« emersar » ulu, o « emersar » ulo. Ma, kad de la ago « emersar » ne rezultas emersuro? Ex. :
124
Multa insuli esas emersuri ek l'oceano; li produktesis o subite da tertremo, o lene da
madrepori.
Koncerne la difero inter -ajo e -uro, la questiono konsistas en preexisto o ne-preexisto di la
kozo konsiderata. Tam longe kam domo, procedo, exemple, ne esas konstruktita, li ne existas.
Li do ne preexistas relate lia konstrukteso od inventeso, quale la kozi sendata, qui preexistas
relate lia sendeso (67). La domo, la procedo esas do konstrukturo, inventuro; ma la kozi
sendata, qui preexistis, esas sendajo.
Objekto trovita, deskovrita existas ante la ago trovar, deskovrar olu, do : trovajo, deskovrajo :
montrez vua deskovrajo.
Vino ed aquo mixita en un hotelo ne esas mixajo, ma mixuro. Advere la du liquidi, vino ed
aquo, preexistis, ma separite, aparte, e la triesma liguido obtenita ne preexistis : ol naskis de la
mixo, ol esas lua produkturo, do mixuro.
En mult okazioni la rezulto di la ago ne distingesas reale del ago ipsa : dekreto, parolo,
diskurso, pretendo, abandono, aserto, afirmo, e. c. Lore la sufixo -ur evidente ne esas
uzenda. Ta sufixo existas nur por la kazi en qui la produkturo esas evidenta e distingenda,
quale en pikturo, skulturo, imprimuro, imituro, fotografuro, kopiuro, e. c. qui certe esas
altro kam lia modelo od objekto : piktajo, skultajo (persono, kozo, e. c.), imprimajo (to quo
imprimesas) imitajo, kopiajo (to quo imitesas, kopiesas), fotografajo (to quo fotografesas) (68) e
qui esas anke altro kam la ago : pikt( ad) o, skult( ad) o, imprim( ad) o, imit( ad) o, e. c.
Esas notenda, ke la kompozaji (longa e pezoza) -antaj, -intaj; -ataj, -itaj ne povus remplasar -
uro, pro ke li ne expresus l'ideo. Exemple, fendantajo, fendintajo o fendatajo, fenditajo ne
equivalas fenduro = marko, traso, lineo produktita da la fendo, rezultanta de olu.
-uy-. — Anke konservita de Esperanto, ta sufixo darfas konsideresar kom abreviuro di etuyo.
Ol soldesas a radiki neverbala por formacar substantivi signifikanta : recipiento, etuyo, buxo, e.
c. : inkuyo = mikra vazo, botelo por inko; sukruyo = vazo por sukro; supuyo = vazo en qua on
pozas la supo; kafeuyo = boxo por la kafeo-grani o la kafeo muelita; teuyo = buxo por la
tefolii (69); tabakuyo = mikra buxo por tabakpulvero, Fr. : tabatière.
Dicernez uy de ier (Vid. ica) : sigaruyo = etuyo por cigari; sigariero = kurta tubo por fumar
sigaro.
Kom radiko ne uzez uyo, quale l'Esperantisti, ma selektez inter etuyo, gaino, buxo, vazo, kesto,
recipiento, e. c.
-yun-. — La radiko yun uzesas kom sufixo por la « yuni » l'infanti dil bestii : bovyuno = yuno
di la bova speco; bovyunulo = yuna bovulo; bovyunino = yuna bovino; hanyuno, porkoyuno,
katyuno, leonyuno, e. c.
Por la homa genituro, quale on ja savas, nur filio, infanto, puero esas uzenda, e kun indiko pri
la sexuo : filiulo, filiino; infantulo, infantino; puerulo, puerino.
Ultre yun la radiki es, ig e ag (70) uzesas kom sufixo.
125
(48) La nomi di instrumenti esas punto extreme desfacile fixigebla. Ne sempre on povas
departar de la verbo o de la instrumento ipsa. L'Akademio ja studiis atencoze la temo e
kredeble ristudios olu.
Pri la origino di -il- yen ulo interesanta :
« La sufixo -il- perfekte konkordas kun la sufixi al-, il- uzata da omna Slava lingui, e. c.
: Slovena gladilo = glatigilo, komilo = direktilo, belilo = blankigilo, rezilo = tranchilo,
ovalo = plugilo, pisalo = skribilo » (J. KOVACIC, Progreso, V, 622).
(49) On dicas anke : tiposkribilo (tiposkribar, tiposkribisto).
(50) Quale on savas, omna nomi di animali (konseque anke di homa enti) esas epicena
en Ido, t. e. komuna a la du sexui (Dec. 1089). La maskuleso indikesas per ul ( homulo),
la femineso per in ( homino).
Pro ke nature e per su, la sexuo ne esas ulo plu gramatikala kam altra qualeso, ni agus
tote nelogike, se ni indikus ol per dezinenci ( a, o, u, e, i exemple). La gramatikal
dezinenci devas uzesar nur por kozi gramatikala (modi, tempi e. c.), pro ke vere on ne
vidas per quo esar maskula o femina esas plu gramatikala kam esar yuna, olda, o richa,
povra. La sexuo devas esar expresata per maskula, femina o per lia abreviuri sufixa :
-ul, -in.
(51) Eminenta sociologi, arkeologi, yurohistoriisti e. c. demonstris, ke ante patrul-yuro
existis matroyuro, ke mem la nociono « matro » esas plu anciena kam la nociono «
patrulo ». En la primitiva kulturo on ne konocas « patro », qua esas produkturo di plu
tarda epoki kun developita yurala koncepti, kontre ke la relato inter la parturanta
muliero e l'infanto naskanta produktesas dal naturo. Konseque omna ciencisti, qui
okupas su per la mencionita materio, judikus, kom tre neoportuna, se li, uzante Ido,
devus dicar e skribar patrino, juste kande li pruvas la existo di matro ante patro (segun
Progreso, IV, 143).
« Pro ke dicesas pri la sufixo -in, quale anke pri la sufixo ul, ke on devas uzar ol nur en
kazo di bezono, uli asertas, ke on devas dicar : 1e « Mea filiino esas la spozo di mea
amiko », ma ke on ne darfas dicar; 2e « Mea filiino esas la spozino di mea amiko » e