konkreta, ma plu strikta, quin on uzis til nun ( Progr. , VI, 596).
(*) Simile on povas dicar bavizar (D. begeifern), vomizar (D. bespeien), desegnizar
(libro), forsan mem skribizar (papero).
(64) Ni definas la sufixo -oz per : « plena de, richa de », o plu larje : « kontenanta,
havanta ». Nu, ca lasta expresuro, la maxim generala, esas kelkafoye la sola justa. La
nuanco specala di la sufixo dependas de la radiko, a qua ol aplikesas, ed esas suficante
determinata per olu. Exemple, esas evidenta, ke parieto poroza havas multa, multega
pori; ma mem se ol havus nur una, ol esus ankore poroza. (Ico respondas a la sofisma
objecioni di ula kritikantachi, qui alegas, ke kronizar esas garnisar per (multa) kroni; or
la komuna raciono indikas, ke kande on kronizas rejo, on garnisas lu per un sola
krono!) Ma kande on parolas pri homo, kurajoza, ico signifikas, ke lu esas plena de
kurajo, o simple havas kurajo. [Ni adjuntas ke nur la
duesma parto dil expliko esas rigoroze justa; nam, se kurajoza signifikas strikte « plena
de kurajo », Ido ne povus dicar, totsame kam nia lingui : poke kurajoza, ne tre
kurajoza, o kontree : extreme kurajoza] simile on darfas dicar giboza equivalas simple :
gibo-havanta. (La Espisti devus shamar facar ula objecioni, li qui pro manko dil sufixo
-oz esas obligata dicar, en simila kazi : gibo-hava!) Progr., VI, 595.
(65) La sama argumento (alegita olum da Sro Jespersen) qua valoras por lu, kom
sengenra pronomo, valoras anke por la sengenra nomi. Or esus evidente absurda
serchar od inventar aparta radiki por expresar l'ideo komuna a spozulo e spozino, a
patrulo e patrino, a fratulo e fratino, e. c. Ta ideo povas expresesar logikale nur per la
radiko ipsa.
Ti qui questionas, kad on devas nun dicar soldatulo, parokulo, ne mem atencis ica fakto
evidenta, ke soldato, paroko esas esence maskula, per sua propra senco, e konseque
nule bezonas la sufixo -ul; ol esus mem nekorekta, kontre-regula! Simile ti qui
objecionas, ke patrulo = père mâle, siorulo = monsieur mâle, facas absurda rezono (o
plu juste mala joko). Nam li oblivias precize la nuna regulo, segun qua la radiki patr,
sior esas neutra, sengenra; e li persistas atribuar a li l'anciena senco maskula. Li
intermixas ridinde la du sistemi; e li ne remarkas, ke lia propra rezono kondamnas (plu
128
juste) l'anciena sistemo, nam ol implikas ica absurdaji : patrino = père femelle, siorino =
monsieur femelle. ( Prog. , VI, 588-589.)
Pro ke sior esas sengenra, on darfas uzar olu ad o pri homulo. Ma se en la sama domo
lojas homulo e homino havanta sama nomo, on agos plu prudente uzar siorulo pri la
homulo. Cetere mem sempre, on tote darfas uzar siorulo pri homulo, quale on uzas
siorino pri homino. (Videz l'apendico « Genro e maskulismo ».)
(66) Ol avantajoze remplasas la -er- di Espo : sablero, hajlero.
(67) To, quo preexistis, relate l'edifico konstruktita, esas la petri, ligno, fero e. c.; fakte li
esas la konstruktajo, quale la kozi sendata esas la sendajo. Nur pos ke li esos
konstruktita en formo di domo, palaco, e. c., li esas konstrukturo.
(68) Skriburo esas la produkturo dil ago skribar; skribajo (la texto skribata) dicas «
Grammaire Complète », p. 55, quale citajo esas texto citata. Me recevis de ilu tre longa
skriburo, qua esas vere interesanta studiuro pri la temo; ma la citaji e la skribajo dil
pagino 5 meritas reprochi pro ne kompleta exakteso. — Tradukajo esas la texto
tradukata, tradukuro la produkturo rezultanta de tradukir.
(69) Diferas de kafekrucho, tekrucho qui kontenas l'infuzuro di kafeo, di teo.
(70) Jokacheri tre mokis ica lasta. Li objecionis ke butonagar « agar per butono o
butoni » ne signifikas necese la Franca verbo boutonner. Ni agnoskas lo tante plu
volunte, ke la franca vorto havas du senci : haveskar butoni (parolante pri vejetanto) e
klozar per butoni (parolante pri vesto). Ica vorto suaparte montras la eroro dil autori
qui verbigas direte radiki nomala. La F. boutonner povus mem signifikar pluse :
garnisar per butoni, quale fleurir F., havanta la senco florizar apud la senco floreskar.
Ma, se garnisar per butoni donas en Ido : butonizar, se haveskar butoni esas
butoneskar, quon do povas signifikar la verbo butonagar, se ne klozar (vesto) per
butoni? Simile la posibla verbi frenizar, krucizar, martelizar, pedalizar = garnisar
per. . , lasas al frenagar, krucagar, martelagar, pedalagar e. c. nur un senco posibla :
agar per. . E tale la mokeri povas vidar la neceseso logikala e praktikala dil sufixi ag e
iz.
Fakte en la derivado per la radiki es, ig, yun, ag (uzata sufixe) ni esas sur la limito inter
la derivado e la kompozado, quale pruvas la deskompozo : maladeso = eso di malado (o
malada); bonigar = igar bona (o bono); bovyuno = yuno di bovo; frenagar = agar per
freno.
Kompozado.
En Ido, quale en altra lingui, la kompozado esas l'uniono di elementi diversa en un sola vorto,
qua dicesas kompozajo e prizentas signifiko komplexa.
Semblas, ke on povas reduktar la Ido-kompozaji al sis klasi sequanta :
129
1a Substantivo kun substantivo : fer-voyo, vapor-navo, dormo-chambro, skribo-tablo,
kapkuseno, e. c.
2a Substantivo kun verbo : sabro-frapar, hers-agar, parto-prenar, tipo-skribar, e. c.
3a Substantivo kun adjektivo ( o radiko adjektivigita) : ciel-blua, graco-plena, lenso-forma,