desfacila, quan on devas solvar en L. I. artificala, se on volas konciliar maxim bone posible la
regulozeso e la naturaleso. Unlatere, on devas havar regulo generala e simpla pri acentizo, e
ne, quale en omna lingui, fidar a l'uzado kom sola regulo o guidilo. Altralatere, on devas
respektar maxim ofte posible la « natural » acentizo di la vivanta lingui, por ne ofensar la
fonetikal kustumi di lia adepti, ed igar la L. I. leda e desaminda ad li. »
En I, 479, on remarkigis, ke « l'ortografio di l'internaciona vorti restas generale la sama en
plura lingui, dum ke l'acentizo multafoye varias : ex. I. ortografîa, R. orthogrâphiya, E.
orthôgraphy; Hungara : ôrtografia.
D. Agonîe; I. agonîa; R. agôniya; E. âgony.
D. Geologîe; I. geologîa; R. geolôgiya; E. geôlogy; Hungara : gêologia.
Pos altra exempli, on propozis fixigar, ke : l'acento ne povos falar sur la i, mem ne en la vorti :
agonio, alegorio, amfibio, e. c. Ed on adjuntis : « Por enduktar to, on devus establisar aparta
regulo, nome, ke on ne povas acentizar la i en la songrupi io, ia (anke ie). »
En II, 8, pri la regulo dil acentizo en neutral (acento sur la vokalo avan la lasta konsonanto) on
igis atencar, ke ta regulo, se ni adoptus lu, devus aplikesar anke ad altra finali kam ia, io, nome
ad omna radiki qui finas per vokalo : aleo, ideo, lineo, tineo, manuo, sexuo, rituo, precipue; ed ol transportus, en omna vorti, l'acento sur la prelasta silabo di la radiko.
Pluse la regulo esas kelke ambigua : « la lasta konsonanto » . . kad di la radiko, o di la vorto?
Se : « di la vorto », to chanjus la loko di l'acento en l'akuzativo ( homôn vice hômo) e precipue
en la verbal formi : amâs, amîs, amôs. . Nur l'infinitivi esus lore konforma a la general regulo.
Se : « di la radiko », on devas definar la radiko, plu juste la radikalo di singla vorto : ex. en
amanta, amesos, am esus la radiko, e amant, ames, la radikalo; en lumizo, lumiziva,
lumiziveso, lum esus la radiko, e lumiz, lumiziv, lumizives la radikali. Ka to ne esus komplikajo
e desfacilajo por la lernanti?
En II, 583, Sro OTTO JESPERSEN, per fundamental e detaloza artiklo klarigis admirinde la
questiono. Il dicis :
« La exempli alegata da Sro DE JANKO tre bone demonstras, ke esus komplete neposibla
trovar acentizo naturala por omna populi, pro ke omna imaginebla sistemi esas reprezentata en
nia lingui, ed ultree, omna speci de nesistemo o de to quo aparas adminime tala, exemple
l'Angla. Mem la maxim internaciona vorti ofte prizentas variiva acento, quale E. châracter, D.
Charâkter, F. caractêre; isl., hung., e finl. fîlosofi( a), E. philôsophy, R. filosôfiya, F. D.
philosophie; e mem en geografial nomi ni trovas simila diferi, ex. : isl., hung. e finl. Âmerika,
D. E. Amêrika, F. Amérique. .
136
En linguo havanta strukturo simila a nia, on ne povas strikte e sole aplikar la unesala principo,
acentizante sempre la lasta silabo, pro ke ol esas, en preske omna vorti, senvalora finalo
(vokalo di nura gramatika valoro), e tamaniere on ruptus komplete la valorprincipo.
Pezigante la prelasta silabo, on kontentigas grandaparte la unesma tendenco, ed en granda
nombro de vorti anke la valorprincipo, pro ke nul esas la maxim grava parto di nule; tale anke
kâra, vôrto, mûlti, sêmblas, atrâkto, e. c. En altra vorti, quankam la prelasta ne povas dicesar la
maxim valoranta od importanta por la signifiko, la sama acentizo esas tote ne evitebla pro la
karaktero esence romanika quan la linguo posedas; nulu propozus altra pronunco kam acênto,
detrimênto, exêmplo, hiacînto, exâkta, krokodîlo, pelikâno e sennombra altri.
Esas do naturala, ke la maxim multi favoras acento sur la prelasta; la questiono esas nur, kad
on devas establisar ecepti. »
Citinte 34 vorti per ica regulo acento « sur silabo qua aparas nenaturala a multa homi », Sro
JESPERSEN questionas :
« Kad on devus modifikar la regulo ed acentizar la triesma de la fino? Me respondas : no.
Unesme pro ke to komplikus la linguo. Duesme, pro ke omni ti qui savas la Franca konocas ja
acentizi quale consûl, gondôle, publîc, Amerîque, lyrîque, splendîde; e. c., sen esar shokata per
oli.
Triesme, pro ke en multa kazi vorti derivata de ca vorti aquiras naturale duesmagrada acento
sur la silabo « qua devas portar l'acento » : pôpulôza, sîmulânta, sîmilêso, pûblikîgo,
Amêrikâno, spîritîsmo; e. c. »
Pri la acento il indikas plura reguli inter qui on povus selektar. Ma il judikas la sequanta kom
la maxim bona :
La prelasta vokalo, ecepte ke en plursilaba radiki, i e u nemediate avan altra vokalo ne povas
portar acento..
La vorto « plursilaba » esas necesa, pro ke sen ol on havus nula regulo pri pîa, nîa, e. c. .
Ta regulo « konkordas en maxim multa kazi kun la valorprincipo. Ol evitas acento sur patrôn,
niân, amas.
Ol esas facile memorenda e aplenda sen presupozar ula ciencala konoci pri « mivokali » o pri
latina od altra acentoreguli. Esas vera ke en klaso 3 ( irônio, akadêmio, simfônio, filozôfio,
melôdio, teôrio, e. c.) ni havas acento qua semblas nenaturala, ma on devas memorar, ke on
havas kelka nenaturalaji, irge qua regulo adoptesas, ed anke, ke per ca regulo la ritmo
konservas acento (miforta) sur la sama silabo kande on adjuntas finalo :
melôdio,
melôdiôza.
sôcio, sôciâla,
sôciêto.
irônio, irôniâla.
gênio, gêniâla.
sêxuo, sêxuâla.
137
Multa ek ta derivaji konkordas kun la acentizo en naturala lingui, kp. E. melôdious, D.
melôdish; E. sôcial, D. sôcial; E. irônic, D. irônish;E. ceremônious, sêxual, mânual, e. c. Notez anke ke filozôfo, filolôgo e filolôgio ligesas per acento, e ke philosôphia, ceremônia, litûrgia, e.