c. estas la latina acentizo, quan la Franci e segun lia exemplo anke kelka altra nacioni chanjis. .
Pos tante bona demonstro l'Akademio povis nur aceptar la regulo quan Sro JESPERSEN indikis
klare kom preferinda. Ol agis lo unanime minus un voco per la decido 57 : L'acento esas sur la
lasta silabo di l'infinitivi e sur la prelasta silabo di la cetera vorti. Ma en plursilaba radiki, i e u
nemediate avan vokalo ne povas recevar l'acento. Konseque omna radiki finanta nun per y pos
konsonanto chanjos ol ad i. ( Progreso, III, 322.)
Pose aparis en III, 392, la sequanta konsideri :
« Unu de nia amiki astonesis pri la nuva (nova) regulo di acentizo, qua semblas ad il
komplikita; il preferus regulo tote uniforma, exemple : l'acento sempre sur la prelasta silabo, ed
il qualifikas ecepti omna deviaco de ta simplega regulo. Altru remarkas nur, ke la nova regulo
donas a kelka vorti acentizo ne « naturala ».
A to ni respondos : 1e ke la regulo di acentizo esis longe diskutata hike, ante la decido di
l'Akademio, qua rezultis de ta diskuto ipsa; 2e ke nula regulo di acentizo povas sequar la
naturala acentizo, pro ke ca acentizo esas senregula (t. e. senuniforma regulo); 3e ke nula
regulo di acentizo povas kontentigar omna populi, pro ke l'acento varias, por la sama vorti
segun la lingui.
On devas agnoskar, ke la nova regulo konstitucas granda simpligo en l'ortografio, per ke ol
unigas la finali -io, -yo, inter qui on ofte hezitis e dubis, sugun l'atesto di multi. Ol esas do
reala simpligo ed uniformigo.
Ti qui dezirus simpligar ed uniformigar « komplete » la regulo di acentizo esas Franci, e quale
Franci nule komprenas l'importo di l'acento por la cetera populi. Semblas a li indiferenta
acentizar ca o ta silabo, pro ke li reale acentizas nula, o (nekoncie) acentizas sempre la lasta.
Ico esas grava kulpo e danjeroza eroro. L'acentizo maxime importas, ne nur a la beleso e
harmonio di nia linguo, ma a lua komprenebleso por omna (o maxim multa) populi. Or de
l'internaciona vidpunto, esas nule indiferenta, ke la finali -ar, -ir, -or dil infinitivo esez
acentizata o senacenta. Simile, esas tote neposibla, fonetike, acentizar aqûo e lingûo, fîlîo o
familîo, sekretarîo e notarîo (quankam Esperanto facas la lasta kulpo) ankore (mem) min qûa,
qûo. Ne esas arbitriala regulo, ma fonetikal fakto universala, ke la vokali i e u avan altra vokali
divenas generale mi-konsonanti,ne nur en la finali, ma interne di la vorti (ex. : koliaro, buliono,
liuto) (1). La nova regulo simple konstatas ica fakto, nur kelke generaligate ol, pro ke omna
regulo devas esar generala.
On ne devas parolar pri « ecepti », pro ke ni adoptas regulo diversa por speci de vorti o de
vokali, qui esas reale diferanta. Existas nula neceseso, mem nula motivo, por ke l'acentizo esez
« simpla ed uniforma ». t. e. falez sempre sur la sama silabo en omna vorti; tala acentizo
meritus prefere la nomo di « arbitriala regulo ». Se Zamenhof adoptis tala regulo por
Esperanto, to ne venas de irga profunda intenco o misterioza sajeso; il simple imitis l'acentizo
di sua linguo, la Polona. Se ulu havas la yuro reprochar, ke nia regulo ne esas « simpla », to
certe ne esas l'Esperantisti, qui,
fanfaronante pri la simpleso di lia gramatiko en « 16 reguli », kontas kom un sola regulo.. la
tota konjugado! »
138
(1) Pro to, en la linguistiko indo-europana, li esas la sola vokali, qui genitas diftongi.
Per to li distingesas esence de la ceteri.
La pluralo en Ido. (Apendico 2-ma.)
Ta punto esas dominacata da du kozi : 1e la verbal rolo di s (1), unesma motivo decidiganta por
ne adoptar ta konsonanto kom plural-marko; 2e ne posibleso (adjutante n a s) obtenar finalo
facile pronuncebla ed eufonioza, duesma motivo decidanta por eskartar s kom plural-marko
(2).
Un del argumenti uzata kontre Ido esas opozar a lua pluralo per -i, la pluralo per -s dil Angla,
di la Hispana e di la Franca. Tre rapide on deduktas ica konkluzo : Ido violacas
l'internacioneso, formacante sua pluralo per -i.
Pri ta reprocho un del maxim eminenta partisani dil naturaleso en L. I. ed anke dil pluralo per -
i (3), Sro ROSENBERGER, mortinta, suflas a ni la respondo : « On devas ne regardar unike
l'internacioneso (en la gramatiko), ma anke la regulozeso, simpleso e komodeso. Or la finalo –i
esas plu komoda kam -s (-es), qua postulas komplikita regulo ».
Ni adjuntez, ke nur ta finalo plurala posibligas l'akuzativo ( -n inversigala) e co esas decidiganta
niaopinione. Se la homo poke instruktita sucesas nur tre desfacile aplikar l'akuzativo (lon
montras l'Esperantisti ed ante li la plebeyi Latina), ta homo komprenas frazo qua aplikas ol
saje. En la vivo omnadia, ta kazo esas kompliko neutila, e jenanta, quale omna kompliko. Ibe
l'inversigo di la subjekto povas e devas proxime reduktesar al kazo ube qua, qui, quo divenas
komplemento direta e preiras la subjekto : quan me vidas? evidente diferanta de qua vidas me?
o : qua me vidas?
Ma, exter la domeno omnadia, ne esas certa ed on ne pruvis, ke l'akuzativo esas neutila por
unionar plu rapide e plu evidente la du parti di rezono filozofiala, teologiala, o mem
matematikala, e. c. Yen pro quo Ido ne forjetis tote l'akuzativo. Or, ni lo dicis e repetas,
l'akuzativo esas posibla nur kun la pluralo per -i, ecepte se on inventus ula subtilajo qua fakte
pruvus nia aserto (4).
Pos dicir to, ni examenez la susten-punti dil pluralo per -s (-es).
Fakte du, ne tri, existas. On alegas tri por plufortigar l'argumento, o pro distrakteso.
Nam la Franca devas esar sustracionata pro la sequanta motivi : 1e s en ta linguo finas pasable
granda nombro de vorti singulara : corps, puits, temps, fils, remords, mors, buis, pus, pouls,
pas, tas, os, dos, cas, jus, bris, accès, succès, décès, procès, e. c.; 2e x esas kun olu tre ofte la
plural-marko : émaux, agneaux, beaux, baux, rideaux, caveaux, cerceaux, marteaux,
tombeaux, e. c.; jeux, cheveux, voeux, bijoux, cailloux, choux, genoux, joujoux, hiboux,
poux, creux, e. c.; 3e on skribas s, ma on ne pronuncas lu : clous, sous, livres, tables, récits,
pages, mers, mères, pères, soeurs, e. c., e. c. Do on ne darfas kontar la Franca, od on devas
139
pozar kom principo : quale en la Franca, on skribos s por la pluralo, ma on ne pronuncos lu. Or
ta principo esas posibla en la Franca pro la determinanti les, mes, tes, ses, e. c., ma la L. I. ne
indikas la pluralo en sua determinanti : la (homi), mea (frati). Do on ne darfas kontar la Franca