kom susteno (por la helpo-linguo) dil pluralo per s, ca s ne sonante en la vorti plurala di ta
linguo.
Restas vere por la pluralo per -s nur du susteni : la Angla e la Hispana (5). Nam esas quaza
joko alegar altra lingui, en qui s renkontresas preske tam ofte en la singularo kam en la
pluralo.
* * * * *
Nun ni videz la susteno dil pluralo per -i.
La Slava lingui (susteno extreme importanta) e la Rumaniana kun l'Italiana (6).
En ica lasta linguo, -i havas ne nur la maskuli, ma mem femini : madri (matri). E, fakto
remarkinda, s qua desaparis en la paso dil Gotika al Germana, transformesis a i (kun e di es)
pasante de la Latina al Italiana : uomini = homines; madri = matres; cani = canes.
Fine, la pluralo per -i esas konocata da omna Latinisti (kad on negus lo?), tale ke boni, mali di
Ido esas exakte boni, mali di la Latina (kad en ta linguo on dicas : bones, males?); ol esas
konocata da multega altra homi per Italiana plurali quin on darfas dicar internaciona por omna
Europano od Amerikano kelke lerninta la gramatiko di sua linguo : carbonari, ciceroni,
condottieri, dilettanti, lazzaroni, quintetti.
Ka do ni exajeras dicante : la pluralo per -i esas preferinda por la linguo helpanta, e Ido saje
agis adoptante lu (7).
L'Italiana qua facis uomini de homines, duca de dux (ducis), mano de manus, e. c., inspiras ta
reflekto : se ula sistemo di helpolinguo agas plu o min tale, la diletanti di naturaleso e di
latineso plendas pro barbarismi, klozante la okuli pri olti quin li facas, ed energioze li
rimemorigas la prototipo Latina. Ni do ne trublesez da lia kritiki e ni ne shamez pri tala chanji
en Ido, qua ne vizas neutil eruditeso, ma praktikala simpleso. Kun ta exkuzo, ni forsan darfas
uzar tanta libereso kam l' evoluciono naturala en vivanta linguo, e tante plu, ke ica tro ofte uzas
blinde ta libereso, kontre ke L. I. bone konstitucita havas kom freno la simpleso e facileso
necesa, e kom guidilo la koncio dil skopo vizita.
Ni lasez nia kontrediceri skandalesar en Ido pri kozi quin li admiras en vivanta lingui. Li
unesme laboras por su, en la realeso, por havar sua linguo internaciona propre individuala e
partikulara. Nur ica povas satisfacar lia sentimento e gusto linguala, quin li ne povas sakrifikar
a l'interesto di la homaro. On asertas, ke ta marcho diverganta donos fine la konvergo e
helpolinguo unika. Ni kontraste laboras por la maso homala, en la diciplino e obediado
linguala; kompreneble la procedi ne povas esar identa e sama.
La tempo e la homaro facos la selekto, e me esas tre certa ke fine li decidos e rezolvos por ni
(8).
140
(1) Videz l'Apendico « Konjugo-sistemo di Ido ».
(2) Vere kad esus tolerebla e facile pronuncebla : quasn vu prenos? vice : quin vu
prenos?
O : la homos quasn me renkontris? O fine : mokosn, persekutosn, mem tormentosn dum
yarosn il subisis. . vice : mokin, persekutin, mem tormentin dum yari il subisis. . ?
Or la n inversigala esas necesa, nome por qua, qui, quo, quale on vidis en la gramatiko.
Senco klara, nedubebla povas obtenesar nur per olu, en ula kazi. Do ol devas esar
konservata, ed ol ne esas admisebla pos s en finalo.
(3) Quan havis Neutral e Reform Neutral.
(4) On reprochis a Ido (por justifikar Esperanto) formacar sua pluralo per substituco. O,
on dicas, esas la marko distingiva di la substantivo. Konseque on devas konservar ol en
la pluralo.
Unesme o ne esas nur la marko dil substantivo : ol esas anke la marko dil substantivo
singulara. On do havas nul motivo por adjuntar la marko dil pluralo ad olta dil
singularo; kontree, on devas remplasigar ica per ita; nam l'ideo dil pluralo ne
adjuntesas al ideo dil singularo : ol kontredicas lu absolute. La marko dil pluralo
konseque devas remplasar olta dil singularo e ne adjuntesar ad olu.
Altraparte, se o esus la marko generala di la substantivo, on devus adjuntar un specal
marko por la singularo, ed un altra marko specala por la pluralo. Tal esas la konsequo
di ta postulo superlogika. Ma lore la kritiko atingas tam Esperanto kam Ido.
Altraparte, se o esas la marko di la substantivo generale, qua do esas la marko dil verbo
generale? Qua esas la komuna elemento en ta omna finali as, is, os, us, u, i di
Esperanto? Nula, ne mem un litero! On certe respondos ke suficas savar, ke ta omna
finali esas finali verbala e karakterizas la verbo. Tre bone! ma same suficas savar, ke o e
i esas finali substantivala e karakterizas rispektive la substantivi singulara e la
substantivi plurala. La rezono esas rigoroze identa en la du kazi. Se l'objeciono havus la
maxim mikra justeso, on devus konservar la marko dil verbo (i dil infinitivo en
Esperanto, exemple) en omna modi e tempi, e dicar : amias, amiis, amios. . , amianta. .
Fakte, por defensar la pluralo di Esperanto, on kondamnas lua tota konjugo! On do
koaktesas admisar, ke se la konjugo di Esperanto ne pekas kontre logiko, la pluralo per i
ne pekas, anke lu, kontre logiko. O l'objeciono ne valoras, od ol atingas la kara linguo
quale « la pavo dil urso »!
Finante, ni donez la decidiganta motivo di la substituco dil Ido-pluralo ad olta di
Esperanto; ta motivo esas, ke l'Ido-pluralo esas tam facile pronuncebla da omni (ye la
nominativo o ye l'akuzativo) kam ne esas tala por tota populi la pluralo di esperanto,
precipue ye l'akuzativo. Ex. : Mi amas chiujn tiujn, kiujn vi amas, kaj mi malamas
chiujn tiujn, kiujn vi malamas. en Ido : me amas ti omna quin vu amas, e me odias ti
omna quin vu odias.
141
(5) On ne audacis til nun alegar la Portugalana. Ma ni ne desesperez. Pro quo ne? Quale
en ta linguo, ni skribus actos e pronuncus à 'tush.
Ma on ne obliviis citar kom susteno, por s plurala, linguo klasika, la Latina, en qua ta
vokalo finas omnainstante nominativo o genitivo singulara, tante vere ol esas marko di
pluralo!
(6) Ol ne esas nekonocato en la Greka moderna.
(7) Zamenhof adoptis lu en sua reformo di 1894, e lore il dicis, ke ta pluralo esas plu