matro, o mestiere quale maristo, lua sexuo ne indikesas.
(12) Ni pasante remarkigez, ke la Franca ed altra lingui ne povas simple e sen
ambigueso expresar ica ideo : Mea filii ne plus esas infanti.
(13) E ne infantulo, pro ke la sexuo ja indikesas en filiulo.
(14) E ne sekretariino, pro ke la sexuo ja indikesas dal pronomo el.
(15) Til nun la ministri, la soldati ed altra profesionani apartenas al forta sexuo; do nul
konfundo esas timebla e ministro, soldato suficas. Ma supozez, ke divenus necesa
indikar la sexuo, nu, ni havus : ministrulo, soldatulo e ministrino, soldatino.
La Franca proverbo : « La paresse est la mère de tous les vices » implikas nula sexuo e
mère hike = genitanto, patro (sive maskula, sive femina). Konseque on tradukas :
L'ociereso esas la genitanto (o : la patro) di omna vicii. Genitantulo, genitantino, o
patrulo, patrino esus hike groteska, nam ociereso esas nek homulo, nek homino.
147
Substantivigo dil adjektivo. (Apendico 4-ma.)
Unesme importas precizigar bone la justa signifiko dil vorto « adjektivo » (qualifikanta). Yen
to, quon skribis pri ta punto la ciencoza filozofiisto L. COUTURAT, nia regretata pioniro.
« Adjektivo (plu precize : adjektival radiko) tote ne indikas la abstraktita qualeso, ma la
konkreta ento qua « posedas » ta qualeso, e qua tam multe diferas de ta qualeso, kam la
habitanto diferas de sua lando o la mestieristo de sua mestiero (1). La radiko blind expresas ulo
blinda, e ne la blindeso; konseque blindo = ento (praktike homo) blinda, e tote ne la blindeso.
Same belo, bono ne povas indikar la beleso, la boneso (quale se le sufixo es, o ec [en
Esperanto], havus nula senco e nula valoro), nek felico la feliceso, nek fiero la fiereso, e. c., e.
c., ma nur la enti, qui posedas ta qualesi. » (2).
Reale la substituco di o a a substantivigas la adjektivo, ma ol ne homigas lu. Icon agnoskis Sro
COUTURAT per ica vorti :
« Certe, substantivigar adjektivo ne esas necese personigar ol. Belo nur signifikas « bela ento
» (persono o kozo indiferente), nam la finalo -o di la substantivo aplikesas tote egale a personi
ed a kozi. Ma hike aparas motivo, ne plus di logiko, ma di simpleso : se on bezonas distingar
la kazo di persono e la kazo di kozo, on havas ja la sufixo -aj por la kozi : do ne esas necesa
uzar altra sufixo : to esas nur praktikal konvenciono di « komuna raciono ». Remarkez bone,
ke la substantivigo di adjektivo ne implikas plu l'ideo di kozo kam l'ideo di persono; belo vice
belajo esus tam konvencionala kam belo vice bela viro (3). Ma l'ideo ipsa dil adjektivo maxim
ofte implikas, sive ideo di persono, sive ideo di kozo : acido, dezerto, vakuo, e. c., povas
(naturale) indikas nur kozi; avaro, blindo, malado, e. c. povas indikar nur personi (o vivanti).
Do en omna kazi en qui povas aparar praktike nula dusenceso, on darfas substantivigar direte
l'adjektivo : to esas simpligo e sparado di neutila sufixo. Nur en kazo di reala dubo on uzos -aj
por distingar la kozi (4).
Ni remarkigas, ke « le beau, le vrai », e. c., en su, segun la koncepto di PLATON ed
ARISTOTELES (qua darfas esar expresata ankore per la belajo, la verajo) nun esas plu ofte
expresata dal Idisti per la pronomo lo e l'adjektivi : lo bela, lo vera, e. c. (5).
Altraloke Sro COUTURAT dicabis :
« L'ideo di persono o di kozo esas nur implicita, tacite o spontane adjuntita; kompreneble ol
impedas la strikta renversebleso, t. e. devas desaparar kande on rivenas de la substantivo a la
adjektivo. Ma esus same arbitriala, same kontrea a la strikta renversebleso, pozar : belo = bela
kozo ( belajo) kam pozar : belo = bela homo o persono. La du esas egale kontre la logiko, o plu
juste, exter la logiko. Segun la strikta logiko, on devas tacar nulo, ed expresar omna elementi di
l'ideo : l'ideo di persono, per la vorto homo; l'ideo di kozo, per la vorto kozo (o per la sufixo
-ajo). Apene on bezonus alterar homo en -om (sufixo propozita da Sro DE JANKO), nam,
danke la posibleso di eliziono, bela homo = bel' homo. Rezume, segun strikta logiko, on devus
sempre uzar sufixo, sive por la personi, sive por kozi...
« Pro quo ni ne adoptis tala sufixo? Simple pro ke praktike ol ne esas necesa. Nam, pro ke on
havas sufixo specala por indikar la kozi, nome -aj, on ne bezonas sufixo specala por indikar la
148
personi : l'absenteso di sufixo suficas por to (ne obliviez, ke la questiono ne plus esas di strikta
logiko, ma di praktikal komodeso..
« Mem la sufixo -aj, por la kozi, devas uzesar nur en kazo di bezono, t. e. nur kande l'adjektivo
substantivigita povus esar dusenca, e signifikar persono. Nam existas tre multa vorti, precipue
en ciencal e teknikala linguo, qui esas adjektivi substantivigita ed indikas kozi : astringivo,
nutrivo, konduktivo (6), e. c., esas esence ed evidente nur kozi; esas do tote neutila adjuntar a
li la sufixo -aj. Same en matematiki on parolas pri kompozanto, rezultanto, determinanto,
varianto... (7).
« Nule on bezonas adjuntar -aj a tala vorti, tante plu ke li ne indikas propre kozi plu kam
personi. . (On darfas tre bone dicar konsequanto, nam ta vorto ne povas indikar homo, ma nur
propoziciono o fakto; e. c.) (8).
Nun kande ni expozis la questiono tal quala nia Akademio mantenis ol, pos diskutir e studiado,
ni konocigos propozo, quan facis, la unesma, ed unesme en formo di questiono, Sro DE
JANKO, qua mortis dum la milito pos esir vice-sekretario dil Akademio :
« Pro ke la pronomi : unu, ulu, altru, nulu, omnu, irgu, omni signifikas homi, kad on darfus
analoge, aplikar l'afixo -u a l'adjektivi por donar ad li senco simila? exemple la blondu — la
blonda homo, la modestu — la modesta homo; e. c.? » ( Progreso, I, 307.)
Sro COUTURAT respondis : « Ca sugesto esas interesanta e meritas studio. Nun on uzas en ca
senco simple la substantivo : blondo, modesto, e. c. E co havas nula malavantajo
(desavantajo), nam, kande on parolas pri kozi, on uzas la sufixo -aj, specala por ca kazi. »
Ni dicez quik, ke la propozo di Sro DE JANKO rezultis de fundamental eroro pri la valoro dil
dezinenco -u. Il ipsa agnoskis lo pose.
La dezinenco -u selektesis da « Ido » (me) en la reformo-plano, tote ne por homigar un, ul,
altr, omn, irg, ma unike por pronomigar li, quo esas tre diferanta. Mem me propozabis icu,
istu, tote ne por homigar ic, ist (diveninta it), ma por pronomigar li, per la substituco di -u al
dizinenco adjektivala (a) di ica, ista. La -u esis ed esas ankore nur pronomal dezinenco, quale -
a esis ed esas ankore adjektival dezinenco. -u formacas individuala, ma ne homala pronomi.
Kad onkore nun ni ne uzas omnainstante l'unu, l'altru, kom pronomi, pri enti nule homa,
mem nule bestia?
Cetere Sro COUTURAT dicis : « Ni memorigas insiste, ke la finalo -u nule indikas la personi,
ma karakterizas la pronomi ( Progreso, II, 602).
Sualatere Sro DE JANKO skribis : « Til nun semblis a me, ke la finalo -u esis institucata por
indikar personeso; sed (ma) nun aparas, ke ol indikas simple pronomo (9).