Semblas do, ke se on komprenabus bone la valoro pronomala di -u, on ne pensabus ad olu por
homigar adjektivi, o plu juste adjektival radiki.
Tamen, pos dicir : « Sed (ma) en ta rolo (di pronomo) ol semblas a me tote ne utila, nam omnu
vidas, kad la pronomo esas o ne sequata da nomo » (ma nultempe la pronomo sequesas da
149
nomo, pro ke ol remplasas nomo), Sro DE JANKO mantenis e mem generaligis sua propozo pri
la personigo (homigo) dil adjektivo dicante :
« Uzez la finalo -u por personigar omna adjektivi indiferente : 'ulu venis. Quu venis? Icu esas
genio. Anke la bonu pekas. L'amantu esas blinda' » (10).
Pri l'unesma propozo di Sro DE JANKO (videz ica) Sro COUTURAT respondis :
« La finalo -u indikas personi (exakte : individui) nur en la pronomi, ne en la substantivi.
Teorie, on devus adoptar ed uzar du sufixi, un por la personi, altra por kozi (11); ma praktike,
un sola suficas por distingar la du kazi, e mem ol esas necesa nur en kazi di posibla dusenseso.
« Lasta remarko : en la pronomi la plurala formo (per -i) sempre korespondas a la singulara
per -u, nam la singularo per -o indikanta nedeterminita kozo, ne povas havar pluralo (se on
vizas plura kozi, ta kozi esas pro to ipsa determinita, e konseque on devas dicar : ta kozi,
multa kozi, altra kozi, e. c., e ne simple, to, multo, altro...)
Ma, se on adoptus la propozo di Sro DE JANKO, la formo per -o indikanta determinita kozi,
povus e devus havar pluralo, qua esus necese la formo per -i, segun la generala regulo : bono,
boni (L. bonum, bona); ed on devus inventar altra pluralo por la formo per -u. Ma to ipsa
montras, ke ta formo ne esas admisebla, e ke on devus uzar specala sufixo konservenda en
pluralo; ex. : bonomo, bonomi. La rezultajo esus nur renversar la nuna regulo, t. e. uzar ula
sufixo por personi, e nula sufixo por la kozi, quo esus « arbitriala » o konvencionala. On dicus
bonomo, bonomi, vice nia bono, boni, e bono, boni vice nia bonaji (12).
« Konseque, la distingo di la personi (per -u) (13) esas utila nur en la pronomi, e ne en la
substantivi nek en la adjektivi; nam la senco ipsa di substantivo indikas persono o kozo, ed
adjektivo sempre referas a substantivo expresita o tacita. Cetere ta distingo eas nule logikal,
sed (ma) pure praktikala : la logiko ne distingas personi o kozi, omni esas logike « objekti » od
« enti ». Pro to, la finalo -o di la substivi ne signifikas plu kozo kam persono, sed (ma) simple
« objekto od « ento » » (14)
Pri la duesma propozo di Sro DE JANKO. (Videz ica) Sro COUTURAT respondis « . . l'uzado di
–u quale (kom) finalo dil adjektivi substantivigita (personigita) konstrastus krude kun la finalo
-o di la propra (primitiva) substantivi, quan il intencas konservar. Videz la frazo, quan il citis
quale (kom) exemplo ( Progreso, II, 499), ube on trovas intermixita : malsaju, intrigantu,
koketinu, kun kurtano, kompano. L'analogeso instigus nerezisteble la parolanto dicar,
automate : kuranu, kompanu.
« La solvo maxim simpla semblas esar, tote kontree, la totala supreso di la finalo -u en
determiniva pronomi. Quale Sro DE JANKO ipsa remarkas, on ne uzas ol en la demonstrativa
ed questionala-relativa pronomi e til nun aparis nula detrimento. ' Qua venis? ' signifikas
evidente : ' Qua persono ', e se on volus dicar ' qua kozo ', on uzus, sive ca ipsa vorti, sive ' quo
'. Same pri ica, ita. se do on volas restaurar perfekta analogeso, suficas supresar la formi en -u
e remplasigar oli en omna kazi per la formi en -a. La exempli sube citata montras, ke nula
dusenceso esas timenda pro ke omna pronomo remplasas ula nomo, qua esas antee expresata o
bone konocata, on savas sempre a qua speco de objekti ol aplikesas. . « Logikale la substituco
di la finalo -o a la finalo -a signifikas certe nur la substantivigo, do expresas nur l'ideo
generala di objekto, sen indikar ka ta objekto esas persono o kozo (Vid. Progreso, I, 555). La
150
belo, la bono indikas generale « to quo esas bela, bona ». La senco neutra o nedeterminita di
ta expresuri korespondas perfekte a ta di la pronomi en -o : ico, ito, omno, nulo, irgo, e. c.
Segun remarko da Sro DE JANKO ipsa, ta senco generala kontenas egale personi e kozi : kande
on dicas : ' omno ', on
komprenas anke : ' omna personi '; kande on dicas : ' Nulo venis ', on komprenas anke ' nula
persono '. Ma praktike, la senco interna di la adjektivo subtantivigita suficas por indikar, kad
parolesas pri homo o pri kozo : la yusto esas evidente persono e la dezerto esas kozo. Same pri
la participi substantivigita : la parolanto, la arestito esas evidente homi; la konsequanto, la
dicito esas kozi (plu exakte, pensi). Esus tote neutila, do pedantala, postular formala distingo di
ta kazi per specala sufixi. Tamen ni havas la sufixo -ajo, qua indikas sempre kozo; en la kazi
dubitebla (e nur en ta kazi) on devas uzar ol por indikar personi. E se ico ne semblas suficanta
(quo eventos tre rare), on esas sempre libera adjuntar a l'adjektivo la substantivi ento, homo,
viro, e. c. Li esos omnakaze plu klara e komoda kam specala sufixo, quan on inventus por ica
funciono, e quan on riskus trouzar o misuzar, nam on uzus ol tre rare, se on uzus ol nur segun
reala bezono. » (15).
Ca konsideri apogita sur tre multa exempli (16) granda-parte aprobesis da Sro DE JANKO en
repliko (17) ube on lektas :
« . . Do por esar klara e ne fidar a la kuntexto, semblas oportuna indikar specale la
nedeterminita neutro. Altraparte me agnoskas la justeso dil objecioni facita en la Respondo
kontre mea tilnuna propozo, ja plurfoye repetita, ke -u signifikez persono ed -o la neutro. » Il
adjuntis : « Ula ecelanta konocanto di nia linguo recente remarkigis l'eventualajo permutar la -
o ad -u, t. e. uzar la finalo -u (qua ne havas pluralo) por la nedeterminita neutro (qua ne
bezonas pluralo). To semblas a me tre sagaca ideo e vera salvo (18) de ta desfacilaji. »
Konseque il propozis fine :
« Por substantivigo (signifikanta, segun la senco, persono o kozo) uzez la finalo -o. Exempli ek
la Respondo : la blondo, la yusto (pers.) la dezerto (kozo); me adjuntas : Irgo venis. . « Por la
nedeterminita neutro uzez la finalo -u : La belu esas l'imajo di la bonu. Me prizas irga bonu
= irgu bona... » E pos reflekti e propozo pri la pluralo dil adjektivo, il finis per : « Tale per
malgranda (mikra) retusho ni advenos (arivos) a la maxim simpla e belsona formi propozita da
Sro COUTURAT, sen sakrifikar en kazi di bezono la precizeso di nia linguo. »
Yen do quala esis la definitiva judiko e koncepto di Sro DE JANKO pri ta punto gravega, ed on
ne povas negar, ke ol esis injenioza, simpla, e chanjabus minime posible.
Ponderinte omna opinioni e propozi, l'Akademio decidis : « On repulsas la propozo
substantivigar la qualifikiva adjektivi sammaniere kam la determinivai (determinivi) (ex. :
bonu indikus persono, bono indikus kozo o neutro), decido 482, unanime per 8 voci. »
Sro DE JANKO, quale omni, aceptis ta decido, qua fakte nur konfirmis la tillora uzado, duranta
la substantivigo dil adjektivo tal quala establisabis lu la « Grammaire Complète » aprobita dal
Komisitaro Konstanta di la Delegitaro.
Ni adjuntez ica konsideri.
Vice un sola kategorio de substantivi, la procedo bono, bonu establisabus du kategorii, ica per
-o, ita per -u. Omna substantivi per -o nun havas sua pluralo per -i : tablo, tabli; doloro,
151
dolori. Ma, ecepte, segun altra propozo, omna substantivi per -o venanta de adjektivo ne