influis la Komitato dil Delegitaro pri la konservo dil finali supere citita, ed oli ne esis min
konvinkanta pose che l'Akademio Idista.
Al verbal dezinenci di Ido on reprochis esar nek naturala nek ciencala. Ni darfus saciesar da ca
respondo : multe plu importas, ke li esez koheranta, simpla, facile merkebla ed aplikebla. Ma ni
examenez la reprocho.
Pro ke ni ne savas (e kredeble anke vu, lektero) quo esas dezinenci ciencala por la konjugo, ni
okupos ni nur pri le naturala.
Do, la konjugo-sistemo di Ido ne esas naturala.
156
Se la aserto esas justa, ni certe ne trovos uli tala en la Latina ed en la Hispana, exemple, pro ke
ta lingui esas nekontesteble naturala.
On bone remarkez, ke ni examenas la verbal dezinenci nur pri la formo naturala, nule pri lia
korespondo kun olti di la Latina o di la Hispana relate modo, persono o tempo.
Se -as, -is, -os, -us (ni vidos -ez plu fore) ne esas konjugo-finali naturala, tote certe ni ne trovos
li, nek en la verbo Latina, nek en la verbo Hispana.
Tamen, kad la Latina ne posedas, en l'unesma konjugo : am-as, stranje simila a (tu) am-as di
Ido? E kad la Hispana ne havas anke (tu) am-as? Kad en altra tempi li ne posedas : amabas (L.
S.), (tu) habras, amaras, habias (S.), legas, audias, amaveras (L.)?
Do -as, agnoskez lo, esas vere final sono verbal naturala.
E pri -is, ka ne existas en la Latina, ye la duesma persono singulara; audis (3), capis, amabis, e.
c., ed en la Hispana, ye la duesma plurala persono, kad on ne trovas : amais, amabais,
amesteis, habais, habiais, amarais, temiais, temisteis, partiais, partis.
Do -is esas vere final sono verbal naturala.
Nun ni videz la dezinenco -us.
La questiono esas ed esas nur : kad -us trovesas en la Latina kom final sono di konjugo, identa
(sone) a la verbal dezinenci -us di Ido?
Negar lo esus negar l'evidenteso ipsa. Nam, de la verbo sum (esar) til la lasta di sua verbi, la
Latina prizentas ta sono en omna unesma personi di la pluralo.
Do -us esas vere final sono verbal naturala, pro ke on trovas lu dek foyi en omna verbo Latina.
Ma -os, kad on darfas dicar lu final sono verbal naturala?
Yes, certe; nam la finalo mus dil verbo Latina divenis mos en la Hispana, ye la sama persono,
en singla tempo. De to rezultas, ke la verbo Hispana, ecepte eroro, audigas dek e non foyi la
final sono os en sua konjugo. Konseque la dezinenco os di Ido esas vere final sono verbal
naturala.
On forsan alegos objecione, ke ta finalo, en la Hispana, pluse markas substantivo plurala.
Ma kad ol agas lo en Ido? E juste pro ke os en la hispana renkontresas 19 foyi kom final sono
en la verbi, esas eroro selektar s kom plural signo di substantivi, citante la Hispana kom
susteno. Nam fakte la verbi, en ica linguo, prezentas os kom final sono plu ofte kam la
substantivi.
Ma on questionas : pro quo la vokalo o kom karakterizivo dil futuro?
Pro ke, se ni atribuas karakteriziva vokalo al prezento ( a), altra ( i) al pasinto, ne esas
kontrelogika o nekoheranta atribuar anke specal vokalo ( o) a la futuro. Facar ek ta vokalo la
157
simbolo dil futuro en la tota konjugo ne esas plu arbitriala, ed alteras mine la Latina kam
selektar (quale ula Latinisti) la partikulo pos kom signo di ta tempo, o transportar sur la finalo
la acento dil infinitivo latina por facar ek lu kondicionalo : amarè, audirè, e. c., kande on
povabus evitar omna barbarismo, uzante amarem, audirem, e. c. Stranja maniero, vere, restar
ciencoza e naturala!
E la dezinenco -ez dil imperativo? Unesme ni questionos, kad ol esas naturala od artificala? Me
opinionas, ke la Franca linguo sate pruvas lua « naturaleso » per omna duesma personi plurala
di sua verbo, ed aparte di sua imperativo. Ica fakto, pro ke nulo plu bona existis, igis me
propozar ol vice -u di Esperanto (markizanta anke pronomi : kiu, chiu, e. c.) e qua, se me ne
eroras, posedas kom apogo nur imperativo Hebrea, nekonocata da preske omni. Remarkez ke -
ez reale apartenas al sistemo -as, -is, -os, -us (per la substituco di la febla z a la forta s). Se me
ne propozis -es, la
kauzo esas, ke venez, rakontez, dormez, preparez, pensez, pardonez, donez, manjez, e. c., e. c., esas quik komprenata da irgu qua sava kelkete la Franca, e certe plu facile e bone kam venes,
rakontes, dormes, e. c. (4).
Irge quon opinionas kontrediceri, fakto esas nekontestebla : la Franca linguo pruvas, ke -ez,
por l'imperativo, esas vere verbal finalo naturala. Pri la sono, le venez a ni, rakontez ankore, e.
c., esas la preske kompleta riprodukturo di F. venez à nous, racontez encore.
Justifikinte -as, -is, -os, -us, -ez, restas justifikenda -ir, -or dil infinitivi pasinta e futura. Fakte
nia kontrediceri chikanas nur pri l'infinitivo futura, nam generale li ipsa uzas infinitivo pasinta
(5) kun infinitivo prezenta. Li anke ne kontestas pri -r kom karakterizivo dil modo infinitiva.
Do reale kontestesas nur la vokalo simbolizanta la tempo ( -i, -o) e la bezono ipsa di futura
infinitivo.
Ma, se on aceptas ke a simbolizas la prezento : amas, amar, pro quo i ne simbolizus la pasinto :
amis, amir e o la futuro : amos, amor? Kad ica tri karakterizivi tempala (qui en omna modi
pleas la sama rolo) esas kompliko o simpligo? Ka to ne esas simpla, praktikal e homogena?
Kontraste, kad esas tala konjugo-sistemo sintezala en un parto, ed analizala en l'altra parto,
quale olti di nia kontrediceri? Ka tal konjugo esas tre koheranta, tre homogena e tre ciencala,
por parolar quale li?
Altraparte -ar, -ir en Ido semblas a me tam naturala sono verbala kam en la infinitivi Latina,
Italiana, Hispana, Franca en -ire, -ir, od en l'infinitivi Germana en -ieren, ankore tante