produktiva (6).
Ma on objecionas, ke li esas prezenta en la lingui supere mencionita. Me agnoskas lo; ma li
restas adminime infinitivi, en Ido; e ke i simbolizas en li la pasinto, quale en la tota konjugo,
certe ne povas jenar la adepto, nek supercharjar lua memorado. Kad esus por lu plu facila
memorar, ke du simbolizas la pasinto, pos la futuro, fe l'imperfekto, vell la kondicionalo, dum
(pos-pozita) l'imperativo, quale en altra sistemi plu o min laborita? Kad vere Ido ne darfas, kun
adminime yuro tam granda e cienco egala, donar ica principo : en omna dezinenco verbala, a
simbolizas la prezento, i la pasinto, o la futuro? Kad ol esas per to min simpla o min koheranta
kam altri?
Ma, on objecionas ankore, pro quo sis participi, kande 2 suficas a multa lingui? On ne dicas,
kompreneble, ke pro la jus mencionita principo pri a, i, o en dezinenco verbala, la lerno e
158
memoro pri la participi reduktesas a 2 kozi : nt participo aktiva, t participo pasiva. Yen fakte la
sis participi! On ne dicas, ke la participi futura ( -ont, -ot), multe min frequa, lernesas pos la
ceteri, okazione. On ne dicas de quanta dubi, miskompreni o perifrazi liberigas ta participi. On
ne dicas ke li genitas multega substantivi tre preciza, quin nia lingui kareas nur koakte e kun
multa desavantaji. Ton omna on tacas por blamar mokante kun semblanta justeso e yusteso.
Ma bone ridos, qua laste ridos. Yes; e kande Ido vere sucesabos, on laudos me ne propozir lu
tro simpla, e ne sakrifikir la just expreso dil pensi a simpleso exajerita.
La nuna Greka kareas omna infinitivo. Ka ni devus imitar olu? No, tre certe. La Angla e la
Germana havas nur 1 personal pronomo : they, sie por la triesma persono plurala, e ni havas
tri. Ka ni esas pro to blaminda? Certe no. La franca posedas nur son, sa, ses kom posedal
adjektivo por la triesma persono. Ka ni devus imitar lu, quale agis granda kritikero? Ha certe
no, nam ico esas ne simpleso, ma deplorinda mizero. En « Les vrais principes de la Langue
Auxiliaire » me pozis la limito netranspasebla dil simpleso por ta linguo : la klara e justa
expreso dil pensi.
* * *
Pro quo ne
havar
en la tempi kompozita?
Ca punto di nia konjugo meritas exameno aparta.
Unesme ni konstatez ico : Judikata dal komuna raciono, la verbo havar kom helpanto
konjugala en la kompozita tempi esas absurdajo. Nam verbo, qua esence indikas la posedo,
quale havar, ne darfas, mem ne povas logike divenar simpla marko di tempo, e fakte analoga a
dezinenco, por indikar l'anteeso : j' avais aimé (lore), j' aurai aimé (lore), o simple la pasinto :
j' ai aimé (me amis), esas neposibla komprenigar ed admisigar ta gramatikal idiotismo dal
populi qui ne havas lu; or li esas nekontebla. La L. I. qua destinesas ad omni, devas konseque
evitar ta eroro (nule naturala reale, pro ke ol esas absurda); pro to Ido evitis lu.
Artiklo aparinta, dum aprilo di 1910, en Progreso, expozas tre bone la questiono. Ol debesas a
M. J. KOVACIC, instruktisto en St. Veit i. Jauntal (Karintia). Yen olu :
« On propozis (no 19, p. 298) formacar la kompozita tempi di l'aktivo per la verbo havar e la
pasinta participo, pro ke la lingui D. E. F. I. S. uzas kune la helpanta verbo havar. Sed (ma), kad
la mencionita lingui formacas la kompozita tempi di l'aktivo tote e sen ecepto per havar? No,
nam oli havas multa ecepti, ex. D. por mortar, vekar, venar, irar, saltar, di qui la tempi
kompozita formacesas per esar. On devus do admisar en Ido ecepti qui esas, quale on savas,
granda desfacileso por omna lernanto.
Pluse, quale on devus tradukar D. Ich habe geschlafen, Wir haben uns gefreut, Du bist tapfer
gewersen? Frazi quale : Me havis dormita, Ni havas joyita, Tu havas brava esita, semblas certe
nelogikala ad omnu. Sed (ma) on ne darfus uzar esar vice havar en la alegita frazi, pro ke esar
esus destinota nur por formacar la tempi di la pasivo.
Ankore, quale on tradukus D. der gefallene Soldat, die verflossene Nacht, der verstorbene
Vater? Dicar : la falita soldato, la pasita, la mortita patro, esus tote nelogikala!
159
Ni videz quale altra Indogermana lingui, quin ni devas konsiderar pri ca questiono, formacas
la kompozita tempi di l'aktivo. La Slava lingui formacas oli per la helpanta verbo esar e la
aktiva participo, exakte kam en Ido. Konseque Ido en la formaco di la komp. tempi ne agas
arbitriale, sed (ma) ol apogas su sur granda parto di l'Indogermana linguaro, nome sur la Slava
lingui. Pluse la nuna participi esas tre aplikebla e praktikala quale atributi, kozo, quan on devas
bone konsiderar ante enduktar altra konjugo!
Fine, kad on inventos plu bona, plu internaciona e min artificala konjugo, kam esas la nuna?
Me dubas. La konjugo propozita en no 22 semblas nulkaze esar facila, precipue en la pasivo. Ni
videz nur quanta sufixi esas por ol necesa : -as, -avas, -iras, -it, -avit, -irit, -olas, -avolas,
-irolas, do triople multa kam en nuna Ido! mem se ta sufixi igus omna nuna analizala
verbformi superflua, la konjugo esus malgre to min facila kam la nuna. Amesavolas o
amesirolas ne esas plu simpla kam :
esos amita o esos amota. E quala longa rubandatra vorti! Amesavolas ed amesirolas ankore
konvenas, ma ne plus la vorti : diminutesavolas, kalumniesavolas o mem familiarigesirolas.
On sentas justa angoro en pronuncar tala longaji! (7).
Kelka kritikanti anke propozas chanjar la verbal finali : -as, -is, -os, -us, -ez, dicante, ke oli ne
esas sufice dicernebla. Me opinionas, ke ta aserto ne esas justa. La finali alegita diferas inter su
per la bone audebla vokali multe plu bone kam en multa nacionala lingui, exemple : en D. er
lernt - lernte, wir erwachen -erwachten diferas per un litero facile misaudebla (8).
Me finas do kun la propozo : « Nia estimata Akademio konservez la nuna, facila e tre