On atencez la skribo di kelka mayuskuli :
1e On evitez skribar I quale J, quale ofte eventas en Germania. On skribez Ido, ne Jdo.
2e On distingez, skribante, la mayuskuli K e R.
3e On distingez F e T : l'infra parto di T flexesas ad dextre; ta di F ad sinistre.
Komo (,) uzesas por seperar la propozicioni qui kompozas frazo. Pos la relativa pronomi, on
adoptas la franca uzo di la komo (D. 1062) : On distingas du uzi tre diversa di la relativa
pronomi, qui konstitucas preske du diversa senci.
La frazo : « Me ne amas la infanti, qui facas bruiso » povas havar du senci : 1e Me ne amas ti
de la infanti, qui facas bruiso; 2e Me ne amas la infanti, pro ke li (konocate e generale) facas
bruiso. En l'unesma kazo, la relativo esas determinanta : il determinas la speco de infanti, quin
me ne amas. En la duesma ol esas qualifikanta od explikanta : ol qualifikas generale omna
infanti. On uzas la komo (avan qua) en la duesma kazo, ne en l'unesma.
Altra exempli : « La homo qua lektas la jurnali devas ne kredar omno quon lu lektas. —
Regardez ta homo, qua lektas jurnalo : lu audas tamen omno quon ni dicas. » « La amiko qua
ne audacas dicar la verajo ne esas vera amiko. — Mea olda amiko, qua kustumis dicar la
verajo, ne audacis takaze dicar ol a me. » « La unesma soldato qua vidis l'enemiki hastis
avertar la generalo. — Napoléon, qua vidis l'enemiki avancar, sendis kontre li sua olda guardo.
» Ica exempli sugestas utila remarko. Omnafoye kande la substantivo esas determinita, la qua
esas nur explikanta, do postulas komo. Or ico eventas : 1e kande la substantivo esas propra
nomo : evidente ne existas plura Napoléon, do nulo qua povus determinar lu plu komplete; 2e
kande ol esas akompanata da determinanta adjektivo, sive demonstrativa, sive posedala : « ta
homo » esas ja suficante e komplete determinita per la demonstrativo (o per la gesto, qua
akompanas ol); « mea olda amiko » anke esas determinita per ica epiteti.
Komprenende, la regulo valoras anke, se qua esas preirita da prepoziciono : « La amiko de qua
me demandis konsilo aprobis mea penso-maniero. — Mea patro, de qua me demandis konsilo,
aprobis mea penso-maniero. »
En matematiko, en la nombri decimala, la integri seperesas de la decimali per komo (ne per
punto, qua havas altra uzo, V. p. 217). Ex. : 3,14.
Punto-komo (;) uzesas por separar *** propozicioni o frazi gramatikale nedependanta, ma ligita
per la senco.
164
Bi-punto (:) uzesas por anuncar expliko : ol dikas, ke la sequanta frazo explikas la preiranta. Ol
anuncas anke citajo, ma lore sequesas da cito-hoketi.
Puntaro (…) indikas interrupto di la frazo, sive da altra parolanto, sive da la parolanto ipsa, qua
haltas por retenar o chanjar l'expreso di sua penso. La Germani uzas vice to la Gedankenstrich
(vortope : penso-streko) ma to esas mala uzado, nam la streko havas altra senco e necesa
uzado. (Videz streko).
Parentezi () uzesas por inkluzar frazo, propoziciono o vorto, qua esas aparta, e devas separesar
de la cetera texto. To esas generale remarko laterala, quan on insertas, e qua interruptas la
rekta ordino di la penso. De to konsequas konsilo : on ne trouzez la parentezo, pro ke ol riskas
trublar la kompreno.
Pro ke la parentezi esas esence destinata ad inkluzar, on darfas nultempe uzar una sen l'altra,
quale on facas ofte kun la nombri. Vice « 1) », on devas skribar, o « (1) », o simple « 1e » o 1-e
(abreviuro di unesme). La uzado « 1) » havas grava detrimento : kande on vidas tala parentezo
klozanta, on serchas spontane la parentezo apertanta, ed on ne trovas ol. Pluse, eventas ofte ke
ta parentezo « vidva » trovesas en od apud altra vera (duopla) parentezo, e lore on havas, sive :
« 1) ) », sive « )1) », du dispozuri egale absurda. Do : nultempe uzez un parentezo sola!
Kramponi [] ed Embracili {} uzesas, en matematiko, kom parentezi di duesma o triesma grado,
ex. : {…[…(…)…]…}. En la « prozo », on povas uzar la kramponi en simila kazo, o kom aparta
parentezi. On uzas l' embracilo (unika) por korespondigar un lineo (unlatere) a plura linei
(altralatere), tale :
.
..
..
.
.
. .
.
. .
La pinto devas turnesar ad l'unika lineo, e la branchi (la konkaveso) ad la plura linei (e ne
inverse!) Ni konsilas uzar minim ofte l'embracilo, pro ke ol komplikas e desfaciligas la
kompostado. Ol esas utila nur en sinoptikala tabeli. Ol povas uzesar anke horizontale, ex. en
geneologikal arbori :
L
udovikus
Petru s P
aulu s I oanne s Maria
Streketo (-) esas ortografiala signo, e funcionas kom ligilo. Ol unionas la parti di vorto
kompozita (Videz ye Kompozado). Ol indikas anke la seko di vorto de un lineo ad altra, pri qua
ni quik parolas.
Seko di la Vorti. [D. 485]. On admisas kompleta libereso en la seko di la vorti de lineo a lineo,
ecepte ke singla parto devas kontenar vokalo, e ke la digrami of diftongi devas ne dividesar.
Ex. on darfas sekar tale la vorto mustar : mu-star, mus-tar, o must-ar. Ma neutro, mashino
sekesas neutro, ma-shino, e ne ne-utro, mas-hino. On nultempe uzez duopla streko (=)
rezervenda a la signo di egaleso, nek iterez la streketo ye komenco di la lineo sequanta.
165
Streko (—), plu longa kam streketo, esas, tote kontree, separilo, e la maxim grava. Ol indikas,
sive chanjo di parolanto (t. e. separas la dici, respondi, di diversa parolanti), sive chanjo di
temo. Ol seperas do multe plu kam la punto. Ma en la lasta kazo esas preferinda uzar la alineo,
qua indikas plu klare ta separo; ol havas l'avantajo insertar en la texto « blankaji », vakuaji,
qui repozas la okulo e furnisas ad ol halto-punto.
Cito-hoketi («»). La cito-hoketi indikas ed inkluzas la paroli o vorti, quin on citas. Li devas
turnar sua konkaveso ad interne, t. e. ad la texto inkluzata, same kam la parentezi. Omna altra
uzado esas mala, pro ke ol esas konfuziganta.
Noto-referi. Por indikar la noti (ped-noti), nula moyeno esas tam simpla e komoda kam la
numeri : nam li esas la maxim bona e klara signo, e li esas en senlimita provizuro. Se on uzas
steleti (*) o kruci (†), quale ula populi, e se on havas multa noti en un sama pagino, on ne plus
savas quale helpar su : la procedo, iterar la steleti o la kruci, esas vere « sovaja », t. e.