20
Che omna linguo, en la parolado sorgata, on selektas la maxim plezanta ordino dil vorti. Ma
kompreneble, en familiara diskurso o konverso, on agos tote senjene pri la plaso dil adjektivo
(o participo) qualifikanta.
(1) Plu exakte : a radiko nomala on adjuntas -a por igar lu gramatikale adjektivo
qualifikanta.
Radiko esas nomala, se, pro sua signifiko e natural valoro, ol povas formacar sustantivi
per l'adjunto di o, ed adjektivi per l'adjunto di a.
Radiko esas verbala, se, pro sua signifiko e natural valoro, ol povas formacar verbi per
l'adjunto dil dezinenci verbala : -as, -is, -os e. c.
(2) Pri la substantivigo e homigo dil adjektivo, videz la apendico quaresma.
(3) En la komenco, Ido rezervis, pro prudenteso, la yuro indikar (se to esus necesa) la
pluralo en l'adjektivi per adjuntar -i a lia dezinenco a (do ai). Ma la praktiko montrinte,
ke ta specal pluralo povas abandonesar, decido unanima (1218) dil akademio supresis
lu.
(4) Decido 504 : On konservas l'eliziono di -a en l'adjektivi, ma restriktante ol a la kazi,
en qui ne rezultos akumulo de konsonanti; per 7 voci ek 9. ( Progreso, IV, 434.)
Decido 586 : On repulsas la supreso di l'eliziono di l'artiklo; per 6 voci ek 9. ( Progeso, IV,
561)
Decido 587 : On repulsas admisar sempre l'eliziono di l'artiklo dop vokalo ed avan
konsonanto; unanime per 8 voci. Exemple : ke l'regulo, se l'regulo. ( Progreso, IV, 561.)
(5) « La finalo -a povas (darfas) supresesar per eliziono, ed esas konsilata uzar ta
moyeno por igar la parolado min monotona ed anke plu fluanta; vice dicar : la alerta e
joyoza infanti, on dicos tre bone : l'alert e joyoz infanti, e to esas tante plu naturala,
ke ta senacenta finali (dezinenci) spontane malaparas (desaparas) en parolado fluanta e
poke (kelke) rapida. To esas tute (tote) konforma a la linguala sentimento di la lingui
qui posedas acento tonika (di intenseso). » — L. COUTURAT, Progreso, I, 492.
Pro ke nur la nomala radiko darfas recevar l'eliziono, en sua formo adjektivala, nula
detrimento povas naskar, por la kompreno, de ta eliziono moderata. Ol esas permisata,
konsilata, en la kondicioni dicita supere. Ma la homi a qui ol ne plezus, havas la yuro
absoluta ne praktikar olu.
L'adjektivo elizionesas en nia linguo, e ne la substantivo (kontraste kun l'uzado
Esperantista), pro ke l'adjektivo ne varias en Ido, kontre ke la substantivo varias.
Esperanto, pro la variebleso di lua substantivo, povas elizionar lu nur en singularo e
nur en nominativo, do ecepte. Ico anke indikis klare ad Ido elizionar, ne sua substantivo
variebla, ma sua adjektivo nevariebla. Ma ico anke interdiktas elizionar lua substantivo,
sempre en prozo, e quaze sempre en poezio. Cetere l'eliziono en substantivo povus
konfundigar ica ad adjektivo, ed efektigar erori, miskompreni. Pro la praktiko esus
21
kontrelogika permisar l'eliziono en du vorti tante parenta. Ni nultempe obliviez, ke la
versi praktikesas por la linguo, ma ne la linguo por la versi. Ni do nultempe sakrifikez,
quale tro ofte l'Espisti, ita ad ici. L'eliziono dil substantivo restez en nia versi ecepta
licenco tre rara, ed ol nultempe sakrifikez l'exakteso dil penso a rimo nule necesa. La
versi povas influar la prozo; or nia linguo povus vivar eterne sen rimi, ma se ol perdus
la just expresiveso dil pensi, la morto kaptus ol tre balde.
(6) « La reguli di nia linguo lasas tote libera la loko (plaso) di l'adjektivo, e permisas
pozar ol avan o dop la substantivo, segun volo o gusto. Ta libereso esas nule «
galicismo ». Tote kontree, la « regulo » pozar ol sempre avan la substantivo esus «
germanajo », ofte nekomoda e mem tre jenanta; adminime, omnasupoze, restrikto tote
neutila di la libereso di la vortordino. » ( Progreso, II, 703.)
Ni remarkigez ica stranjajo : Esperanto, qua mem per la plumo di Zamenhof imitas la
Germanajo supere aludita, ne ordinas : internacia lingvo, ma : lingvo internacia; tale ke
ol uzas l'abreviuro : L. I. (e nule I. L. ) quale ni agas en Ido. Kun o, konseque, la resultajo
esus Lio, ne Ilo.
Gradi komparala.
28.-
Superes
o p
lu...kam
Absoluta
tre
Komparativo Egales
o t am...kam
Superlati o
v
Superes
o m
axim
Relatanta
de e
o
k
Infreso m
in...kam
Infreso m
ini
m
Kande parolesas nur pri du objekti, on darfas remplasigar la superlativo relatanta per la
komparativo : la plu yuna de mea du fratuli, vice : la maxim yuna de (o ek) mea du fratuli.
La Franca vorto encore, avan komparativo, tradukesas per mem. Ex. :Petrus esas plu bona
kam Paulus, ma Ioannes e Maria esas mem plu bona.
Kam uzesas kun omna vorti implikanta komparo, quale sama, tala, altra, preferar, e. c. Ex. :
egala o plu granda kam… Me preferas autuno kam printempo (1).
(1) Pro quo Ido ne havas sintezal komparativo ( di supereso) per -er, e superlativo
( reletanta) per -est, quale en D. E.? Yen la respondo trovata en Progreso, VI, 241 :
« 1. La formaco di komparado per partikuli esas plu klara e plu konforma a la tendenco
di l'evoluciono di omna lingui. — 2. La lingui D. E. konocas la formaco per partikuli
( more, mehr; most, meist), ma la cetera lingui ne konocas la formaco per sufixi (ecepte -
issim e kelka arkaika formi). 3. — La sufixo -er esas ja okupata kun altra senco tre
internaciona e tre utila. — 4. Maxim (di nia superlativo relatanta) esas bone konocata e
tote internaciona per maximum (same : minim per minimum). — 5. On ne propozas
22
supresar plu, maxim por la verbi (plu amar, maxim amar), do l'uzo di la partikuli kun
l'adjektivi esas plu simpla e plu
reguloza. »
Anglo igis remarkar, ke « La sufixi -er ed -est por komparo en l'Angla rare uzesas kun
vorti di la Latina, qui komparesas quale en Ido. La plumulto dil vorti en Ido venas de la
Latina. Do la uzi di ta sufixi esus tre nefamiliara por Angli ».
Se, vice -er por la komparativo, on uzas -ior (renkontrata en injenioro, juniora,
inferioro e. c.) e est por la superlativo, ni havus hibridajo shokanta e qua produktus :
glorioziora, ciencoziora, ocieriora, laboreriora, mentieriora kom komparativi di
supereso qui, emulesus kun la superlativi di supereso :
grosieresta, prudentesta, modestesta, pacientesta e. c.; ed en adverbo : grosieriore,