Назад Ворка дарогай не пайшоў. Усё можа здарыцца. Напаткаецца свой чалавек, то пасля папагавораць суседзi.
Ён падаўся полем у канец сяла. Дабрыў да свайго агарода, сеў на мяжы. Цяжка сапучы, азiраўся на цёмныя хаты.
I раптам данеслiся далёкiя стрэлы з Крумкачовага гаю. Ворка падхапiўся i, сам яшчэ не ведаючы чаму, падаўся на паплавы. Стрэлы не сцiхалi. Ворка тады пусцiўся подбегам.
Ён ужо быў далёка за сялом, калi сцiхлi стрэлы ў Крумкачовым гаi. Тады ён спынiўся, патаптаўся на паплавах i вярнуўся назад. Iсцi ў лес яму ўжо не хацелася.
Ноччу ён кепска спаў, часта прачынаўся i выходзiў на двор. "Хто там страляе кожную ноч?" - ён ужо не мог спакойна жыць.
Ранiцай па сяле разнеслася чутка, што Коршак узарваў мост на шашы за Боркамi i спалiў можа трыццаць машын. А Ворка ўсё думаў пра сваё:
"Ад нас Боркi за трыццаць кiламетраў, i людзi знаюць, што там учора было. А гэта ж пад бокам страляюць каторую ноч - i нiхто нiчога не ведае..."
Пасля паўдня Ворка пайшоў у другi канец сяла, а адтуль быццам бы падаўся ў дуброву. У лесе завярнуў на лог i перад захадам сонца быў ужо на грудку ў Крумкачовым гаi.
Зямля тут была ўскапана ўжо ў другiм месцы. На жвiры зноў былi сляды. Цяпер можна было разабраць, што машыны прыходзiлi сюды з шашы.
Ворка доўга таптаўся на грудку каля ялiны, задзiраў галаву, пазiраў на вострую вяршалiну, што, здавалася, даставала ўгары да белых воблакаў. Падышоў да камля, пакратаў пазногцем чыстую, як сляза, кроплю смалы. Глянуў уверх. Ад выносiстага шэрага ствала ва ўсе бакi адыходзiлi галiны.
Ворка ўзяўся за першую сухую галiну, падцягнуўся i палез. Ён ужо быў высока, i калi адхiлiў яловую галiну, то прагалiна цяпер была перад iм як на далонi. Правей iшла дарога, з якой заварочвалi на грудок машыны.
Ворка ўсеўся на таўсцейшым суку, абняў ствол елкi. Доўга сядзеў не кратаючыся i аглядаючы палянку.
Унiзе на зямлi ўжо ткаўся змрок, лес пачарнеў. Хутка яго зусiм ахiнула цемра.
Цяпер Ворка бачыў толькi белую палоску неба на захадзе. I неяк думкi паплылi i паплылi. Ён думаў, што прыйшла пара сеяць жыта, што ён пасее яго за агародамi на былым сваiм полi. У Лядах разабралi ўжо калгас. Будуць рабiць кожны сабе.
Ворка думаў прыхапiць яшчэ пад агарод кавалак той зямлi, якую калiсьцi адрэзаў у яго Данiк Васiль, i пасадзiць сад. Ганну з Гравы, як i казала жонка, давядзецца забраць. Цяперашнiм светам брат трымаецца за брата, сват за свата.
"Дый што падумае Сымон, калi даведаецца, што яна з дзiцем жыла адна", разважаў Ворка.
У зяця Сымона круты нораў, да трох не гавары. I залатыя рукi ў хлопца. Што нi возьме - зробiць. Ворка пабойваўся яго, але i ганарыўся iм.
Думаючы пра трактарыста-зяця, Ворка забыўся пра агарод, сад. Успомнiў, што Сымон марыў завесцi пчол. Што ж! Цяпер ён завядзе пчол. Паставiць вуллi за хатай.
"Трэба падскочыць яшчэ раз да Змiцера", - падумаў ён.
На душы ад такiх думак было цёпла...
Раптам каля яго на вяршалiне, цiўкнуўшы, села птушка. Пачула чалавека, залапатала крыламi i з трывожным пiскам знiкла.
Ворка доўга сядзеў, не памятаў, колькi. Пачыналi млець ногi, рукi.
Нечакана да яго дайшоў роўны гул. Ворка глянуў у неба. Яму было здалося, што гэта ляцяць самалёты. Пасля ён зразумеў, што гул iдзе з шашы, i ўбачыў, як у цемнаце ўспыхнулi агнi фар.
"Сюды едуць!" - Ворка прытулiўся да ствала дрэва, захiляючыся яловай лапай.
Невыразная трывога падмывала яго. Аднак ён цешыўся, што недарма прыйшоў сюды. Ён адзiн з сяла дазнаецца, дзе будуць хаваць дабро.
Тры машыны, равучы, выйшлi на край прагалiны i сталi ў рад. Ад яркага святла фараў было вiдна, хоць iголкi збiрай.
Тады пачулiся нямецкiя галасы:
- Шнэль! Шнэлер!
На сярэдзiну прагалiны выйшаў немец.
- Капаць!
Немец крычаў па-расейску. Пяць чалавек з рыдлёўкамi выбеглi за iм i, стаўшы ў шэраг, пачалi капаць.
Ворка пачуў, як па спiне прабеглi мурашкi. Аднекуль з'явiўся страх. Ворка ўжо ўвесь калацiўся, зуб на зуб не цаляў.
"Куды ж я трапiў? А божачка!"
Ён шчыльней прытулiўся да елкi i не дыхаў.
На край ямы вывелi чалавека. Твар у яго, як здалося Ворку, быў чорны, як вугаль. Ворка прыгледзеўся i раптам у гэтым чалавеку пазнаў Данiка Мiколу. Так, гэта быў Мiкола. Ён нават трымаў левую руку перад сабою, як заўсёды...
- Халуi нямецкiя! - крыкнуў Данiк на людзей з рыдлёўкамi. - Думаеце, мне выкапалi яму? Сабе выкапалi!
Ворку здалося, што Мiкола ўбачыў яго, што ён i яму гразiўся. Ворка захiнуўся яловай лапкай.
- Смерць нямецкiм захопнiкам! - пачуўся крык на паляне.
Грымнуў залп. З вяршалiны елкi за шыю Ворку сыпалiся сухiя iголкi.
"Хай бы згарэў той агарод, хай бы ўсё згарэла. Што ж я нарабiў?"
На край ямы паставiлi яшчэ трох чалавек.
"Што ж гэта робiцца?.." - нiяк не мог апомнiцца Ворка Дзiкун.
Калi сярэднi з трох мужчын павярнуўся i крыкнуў: "Смерць фашызму!" - Ворка зжахнуўся: знаёмы голас.
А немец ужо чытаў, што да расстрэлу прыгавораны Коршак, Чарняўскi i Чапурка.
- Няхай жыве Чырвоная Армiя! - зноў пачуўся той самы голас.
- Сымон! - крыкнуў Ворка, але голас яго заглушыў залп...
Ворку адразу зрабiлася холадна, звiнела ў вушах. Закружылася галава. Пад iм трэснуў яловы сук...
Ворка паляцеў унiз...
Пякучы боль ударыў яму ў грудзi...
Больш Ворка ўжо нiчога не чуў.
1965 г.