- Так...
Хлопцы яшчэ доўга гаманілі, але гутарка іхняя памалу траціла сваю жвавасць, пакуль, урэшце, не спынілася зусім. Хлопцы паснулі.
Пракрычалі другія пеўні. Ноч павярнула на сход. Нездалёк у садзе, мусіць, чуючы ранне, заціўкала птушка...
Павячэраўшы, Ляксандра ўзяў стары дзядоўскі кажух і пайшоў у сад. Ужо колькі начэй як ён начуе там, пільнуе паспеўшыя яблыкі.
Ляксандра залез у будку, ухінуўся з галавой у кажух і нарыхтаваўся заснуць. Але як ён ні стараўся, як ні плюшчыў вочы - заснуць не мог. Як назло, назойлівыя думкі лезлі чарадой у галаву і праціналі вострымі іголкамі лагодна-мяккую пялёнку дрэмы, якая во-во ўжо, здаецца, пачынала спавіваць розум. І Ляксандра зноў і зноў вяртаўся да яснай, цвярозай і нават асабліва напружанай свядомасці.
Урэшце яму надакучыла гэтак змагацца з бяссонніцай. Ён скінуў з сябе кажух, заклаў за галаву рукі і шырока расплюшчанымі вачмі ўпяўся ў чорную, непраглядную цемру.
«Свісь!» - пачулася аднекуль здалёк.
Ляксандра знаў, што Кірыла свішчыць з пуні. Сумна аднаму. А ў будцы спаць не хоча: вельмі падабаецца на сене... Ляксандра ўклаў у рот два пальцы і сцебануў у паветра тонкім, прарэзлівым свістам...
«Свісь!» - пачулася ўжо цішэй, заспакоена...
«Во чалавек, - падумаў Ляксандра пра Кірылу, - такому і жыць толькі. Здаровы і целам і духам, вечна вясёлы, вечна здаволены; на ўсё глядзіць проста, цвяроза, спляча. Аніякіх сумлеўкаў, аніякіх «балючых пытанняў», якія часамі замучваюць іншых. Усё проста, ясна, зразумела».
Ляксандра параўняў сябе з Кірылам - і толькі ўздыхнуў. Поўная процілежнасць. Нешта мяккае, расхлюпанае, сентыментальнае.
І ў Ляксандры раптам з'явілася нейкая абрыда к самому сабе, к сваім вечна турбуючым думкам, к сваім вечна плакучым настроям. А разам з абрыдай і злосць узнялася, гэткая брыдкая, прыкра-зайздросная злосць ка ўсяму на свеце. Успомнілася Мар'я і таксама здалася нялюбай.
«Старая баба, а корчыць нешта. Хоча прывабіць, мужыка ёй мала».
Ад ранейшага пачуцця да яе ў Ляксандры ў гэту часінку і сляда не асталося.
Раптам пачуліся ціхія марудныя крокі...
- Ляксандра, ты спіш? - ціха, асцярожна спытала, быццам баялася, каб не абудзіць.
Мар'я... Абабрала час, нечага сказаць. Якраз пад лад.
- Не яшчэ...
- Сумна мне нешта... Ягор, пэўна, не прыедзе сёння...
- Хіба табе з ім весялей?
Голас Ляксандра зычэў груба і прыкра.
- Ягор, пэўна, у горадзе з паненкамі загуляў. Ён, відаць, менш табой цікавіцца, чымся ты ім.
Мар'я маўчала...
- Дый не дзіва; на яго ж ткі і паглядзець люба... Красавец... У яго, брат, кожная баба закахаецца. А як малады быў... за ім, пэўна, дзяўчаты плоймай бегалі... Кожная праглася выйсці замуж за гэткага малайца.
Ляксандра сам не знаў - што і навошта ён гаворыць. У грудзях нешта бушавала, хацелася як бальней уцяць. Чакаў, каб сказала што-колечы насупраць, каб адказала груба, злосна, таксама, як ён.
А Мар'я маўчала. Урэшце прагукала з пакорнаю скаргаю:
- Ляксандра, нашто ты так гаворыш?..
І столькі пакуты, журбы было ў голасе, што Ляксандру сорамна стала.
- Што я раблю? Навошта?
І сам сабе дзівіўся. Вылез з будкі, прайшоўся ўзад і ўперад у цемры. Мар'я сядзела нерухома ля будкі. Здавалася няясным, шэрым клубком.
Ляксандра не знаў, што рабіць: ці падсесці да яе, ці зноў залезці ў будку, ці... Немаведама што... Каб хоць знаць сапраўдны настрой яе! Каб твар убачыць! Цёмна хоць вочы выкалі...
Ляксандру то здавалася, што Мар'я во-во заплача, як той раз, то здавалася, што смяецца яна ўцішку... Мо з усмешкай цікуе за ім...
Уздыхнула...
- Мар'я!..
- Ну...
- Дык ты кажаш - маркотна табе?
- Ай...
Голас дрыжыць... Цяжка ёй, беднай... Шукае спагады. А ён - толькі абразіў... А за што? Проста настрой дрэнны быў, а яна тут якраз прытрапілася...
- Мар'я!..
- Што?..
- Ты не злуеш на мяне?
- Ды не, Ляксандра, не.
Што тут рабіць?.. Супакоіць, уцешыць яе хочацца... Бедная... Любая...
Але як, з чым падысці? Са словам спагады? Не... гэта не тое. Што словы? На часінку, на дзве мо і заспакояць, загладзяць, а потым...
Любіць... Палюбіць гэтую простую, добрую, смутную, палюбіць пакрыўджаную жыццём... Палюбіць усёй істотай... Растапіць у гарачых праменнях усю тугу яе, маркоту... Любіць... кахаць...