- Аць... два... тры!..
Пэўна, не адна пара вачэй з патаемнай журбой і каханнем праводзіла яго выдатную фігуру!
- Запявай!..
Позна ўвечары стаяла ля варот...
Позна ўвечары стаяла ля варот...
- зычна, шырока паняслося ў абшары...
А за ротай ішоў з гуртком нестраявых Ляксандра. Ішоў панура, сагнуўшыся. Маленькі, хударлявы, недалужны. Упяўся вачмі ў зямлю і нічога не прыкмячае. Ідзе і думае якуюсь глыбокую думку. Як праходзілі міма Ягоравага саду, зірнуў туды, але ўбачыў толькі нерухомыя дрэвы, пасыпаныя шэранню, ды скрывеўшую, ускалмачаную будку. Не прыкмеціў, што за парканам стаяла Мар'я...
Стаяла і глядзела на яго, праводзіла ўпартым, напружаным поглядам, быццам хацела як наймацней захаваць яго вобраз у сваёй душы. І ў гэтым яе поглядзе адбівалася непамерная, адчайная туга, туга чалавека, ад каторага адрываюць усё роднае, блізкае, дарагое.
Прайшлі... Выйшлі з вузкіх вясковых вуліц у шырокі абшар бяскрайнага поля. А Мар'я ўсё стаяла адна сярод апусцелага змярцвелага саду...
Здалёк даносілася ўсё далеючая, заміраючая песня:
...Не паспела сына пятага аддаць,
Як вярнуўся той стралковы полк назад...
Ці вернецца калі, ці не?..
Як гэта часам трапляецца
- Ух! - з палёгкай уздыхнуў Якуб, сеўшы ўжо позна ўвечары за стол вячэраць.
Аксіння, Якубава жонка, пачала поркацца ля печы, дастаючы вячэру. З розных куткоў хаты павылазілі ўжо паспеўшыя троху «прыкархнуць» дзеці і тож паселі, узлёгшыся на стол і соладка пазяхаючы, заплюшчыўшы вочы.
- Ну і змардаваўся... А каб яго!.. Цялюсенькі дзянёчак во гэтак памыкаеш, дык проста сябе не чуеш... Самая прыпар... хапаешся, хапаешся, а ўсё нясправа... Яшчэ заўтра прыйдзецца на Сянніках клін дакашваць...
Жонка падала вячэру. Пачалося маўклівае сёрбанне...
- А кабылу куды - на пожню пусціў? - спытала Аксіння.
- Ага... На начлег ужо не павялі, усе на пожню пусцілі...
- Прымкнуў?..
- А бадай цябе!.. Я й забыўся зусім... Ну, ужо так гэтую ноч паходзіць - цэла будзе... Ісці дужа далёка... Ат, ды хто там на яе дужа папаталіцца! Нічыпар і то сваю заўсёды вераўчаным путам путае...
- Гэта то так... але ўсё ж старожа лепш, як варожа. Нічыпар, дык яму што. Калі і ўкрадуць, бяда невялікая: сягоння ўкралі, а заўтра купіў... А вось ты купі папрабуй, калі ў цябе - што ў старца, дый таго не будзе...
- Ды цэла будзе... Не пайду ўжо... Ногі не йдуць... замарыўся за дзень... І адпачыць некалі будзе... Ды што там такое!.. Якая цяпер ноч?.. Хто ў гэткую ноч красці пойдзе?..
- Як сабе хочаш, Якуб, але смялей бы было... Мала што можа прытрапіцца... Цяпер вунь колькі паразвялося іх - гэтых злодзеяў... То там, то сям чуваць - дурэюць... Можа б, як сцягаўся?..
- Адкасніся ты!.. Ідзі сама, калі хочаш... Ліха яе не возьме, не бойся...
- Ды я б і сама схадзіла, дык не ўмею я замыкаць гэтае пута: замок нейкі дужа мудроны. Во Йванька, той майстра на гэтыя штукі, дык куды яго пасылаць... Ён вунь есць, а сам ужо казлы дзярэ... Схадзі, Якуб, усё роўна ўжо разам адпачнеш тагды...
- Ану цябе!.. Чаго гэта цябе ўзрупіла так?.. Ідзі ды йдзі... Не пайду... Сказаў, значыцца - канец!
Гаспадар ужо ўзняў троху голас, і затым гаспадыня свой значна знізіла...
- Як сабе хочаш... Гэта, вядома, тваё дзела... Яно толькі страшна мне нешта, ліха яго ведае... Быццам прадчуванне якое... Калі што, тагды ж мы прапалі зусім...
- Вось ты гавары больш, дык мо й прыгаворыш... Язык у цябе надта жосткі...
Як кончылі вячэраць і гаспадар ужо расперазаў дзягу, ладзячыся легчы, Аксіння яшчэ раз памкнулася ўгаманіць яго, але гаспадар гэтак гукнуў на яе, што яна ўраз сціхла і моўчакам паклалася спаць...
Хутка ўся хата напоўнілася дружным, шчырым сапам. Кожны соп на свой лад: адзін падсвістваў цененька-цененька й гэтак жаласна, быццам недзе далёка ціўкала самотнае птушанё; другі дзьмухаў з натугай і злосна, як кавалёвы мех, а сам гаспадар хрыпеў басам і з падхопам: пачынаў ціханька, асцярожна, быццам намацваючы, потым усё мацней і мацней і, калі ўжо яго сап пакрываў усе хатнія зыкі, раптам, падсярбнуўшы ў апошні раз, сціхаў, каб пасля кароценькага перапыну пачынаць спачатку.
Назаўтрага залачком Якуб, узяўшы патрэбнае начынне, пайшоў касіць, а за адным заходам звярнуў зірнуць на кабылу.
Па пожні то там, то сям чувалася моцнае цмяканне. Раніцай коні, як відаць, з асаблівай шчырасцю завінуліся каля травы і смагла, паспешна выгрызалі тое, што ўчора не зачапіла вострая каса. Часамі яны спынялі сваю працу, каб пырснуць здаволена, з смакам - і зноў пачыналі...
Яшчэ ранішні туман ахінаў пожню, і коні хаваліся ў ім так, што цмяканне іхняе было чуваць, а самых іх не відна было... І Якубу прыходзілася падыходзіць к самаму каню, каб пазнаць, ці яго гэта кабыла, ці не...