- Як гэта так?
- Як?.. А во так...
Кубарскі нагнуўся і сказаў паўшопатам:
- На сколькі, ты сказаў, у вас тут тавару?..
Саўка сцяміў і сціх. А Кубарскі гаварыў далей:
- Цяпер жа толькі так і можна, на гэтым свет увесь стаіць... Хто цяпер, скажы, жыве па сумленню, га?.. Дурань які, дык ён здыхае з голаду...
Кубарскі доўга гаварыў у гэтым кірунку. А Саўка ўсё маўчаў. Урэшце прагукаў нерашуча:
- Не, гэтак не выходзіць. Гэтак, брат, не варта... Абчэсцвеннае дабро...
- Ды гэта тваё дзела, як сабе хочаш... Вядома, каму можна, а каму й не...
І, прыдаўшы свайму твару выраз поўнай няўважнасці, ён дадаў:
- А ўжо вечар на дварэ... Трэба мне ўжо, мусіць, пасунуцца... Бывай здаровы!..
Узняўся і нібыта што пайшоў к дзвярам...
- Стой, падажджы троху! - відавочна змагаючыся сам з сабой, затрымаў яго Саўка.
І Кубарскі застаўся...
Як ужо шэрай гадзінай выходзіў ён з крамы, па яго шырокаму твару расплывалася здаволеная ўсмешка.
Чорная ноч настаражылася... Быццам зацяла дух і чула прыслухоўваецца да чагосьці, чагось напружна чакае...
Сяло спіць смяротным сном, ахінутае цемрай і магільнай цішой... Ані зыку... Ані руху... Быццам чорная бяздонная цемра прыціснула сяло магутнымі грудзямі і задушыла ў сваіх абнімках усе праявы жыцця...
Але... што гэта? Там, у канцы сяла, дзе густая цемень вуліцы ўліваецца ў гэткую ж цемень бязмежных палёў, - быццам шолах чуваць... Яшчэ і яшчэ... Што гэта? Хто важыцца турбаваць урачыста-лагодную цішу ночы?.. Хіба гэта забытая ў полі скаціна, спалохаўшыся ночнае цемры, прыйшла да будынкаў і шукае сабе ночнага прытулку?..
Чырк... Чырк...
Пудліва, нясмела выбухнуў агоньчык і зараз жа згас. За ім другі... Гэты ўжо затрымаўся, прадрыжэў некаторы час, і раптам - выбухнула полымя...
- Пажар!.. - недзе самотна празычэў спалоханы голас.
- Пажар! - адгукнуўся нехта ўжо ў другім канцы месца.
А цераз колькі часін усё сяло ажывілася. Забегалі людзі, узняўся гвалт, тлум...
Гарэў кааператыў... Полымя разраслося й кідала ў неба вялізныя агнявыя снапы. Вакол таго месца, дзе гарэў будынак, стварылася светла-чырвонае кола, абмяжованае сцяной мраку, і ў гэтым коле туды й сюды сноўдаліся ўзрушаныя людзі. Асвятлёныя плямістым, дрыжачым водблескам пажару, яны здаваліся нейкімі таёмнымі, незвычайнымі стварэннямі, якія сабраліся на дзікае, цудоўна-вясёлае свята. Іхныя абураныя рухі, іхная бязладная бягня па асвятлёнаму кругу, гвалты, паблытаныя, бязглуздыя і затым дзіўна-незразумелыя, - усё гэта рабіла ўражанне дзіка-жвавых, гуллівых і таёмных скокаў.
- Вады давайце!..
- Нясіце багор!..
- Тапор сюды давай!..
- Ламайце!..
- Раскідаць, братцы, трэба, а то на сяло пойдзе!..
- Сюды, сюды!..
- Ану, жывей, братцы!..
Сяляне стараліся з усіх сіл. Кожны знаў, што тут гарыць і яго маленькая частка.
Дзесь на сяле застагнаў спознены звон...
- Ключ у каго? - дагадаўся нехта. - Ключ дзе? Адамкнуць трэба, дабро ратаваць!..
- Ключ!.. Ключ!.. Ключ у каго?! - разам паляцела ва ўсе бакі...
- Ключ у Саўкі! - закрычаў нехта.
- А дзе ён?.. Саўка! Саўка!..
Але Саўкі нідзе не было, і, сколькі яго ні шукалі, найсці не ўдалося... Папрабавалі ламаць, але моцныя, надзейныя былі запоры і не паддаваліся.
А полымя не спала. Як наўмысля, борзда перакінулася яно на пярэдні бок і адагнала прэч кучку людзей, усё яшчэ, нягледзячы на вялікую спякоту, прабаваўшых як-небудзь саўладаць з дзвярмі.
Стала відавочным, што адратаваць нічога не ўдасца. Вось забурылася страха, а за ёй і столь. Хмара іскраў шуганула ў неба...
Сяляне стаялі вакол і толькі глядзелі, як гіне ў пражорлівым полымі іхнае дабро.
Але каб здалелі яны зірнуць усярэдзіну, туды, дзе ўжо нястрымана бушавала мора агню, - яны б убачылі, што ў гэтым агні гараць адны толькі голыя паліцы...
Крама была пустая...
«Бакалейная таргоўля Кубарскага» аджыла. Ізноў, як і раней, вясёла зазвінеў на дзвярах званок, ізноў загрукалі частыя крокі на высокіх ганках, ізноў чарадой пацягнуліся з крамы клункі з цукрам, соллю, бутэлькі з газаю, кавалкі рознакалёрнага паркалю.
Кубарскі праз цэлыя дні «працаваў» за прылаўкам, і на яго тлустым твары блішчэла давольнасць і патаёмная радасць.
Тручы ад здаволення рукі, ён думаў:
«Ага, даждаліся і мы свайго свята... Цяпер во няхай пагандлююць... Паглядзім, як скора яны ізноў разжывуцца...»
І ён быў пэўны ў сваёй моцы...
А з Саўкам тварылася нешта нядобрае. З часу пажару ён змяніўся - не пазнаць... Здзічэў, стаў стараніцца ад людзей, баяўся з імі сустракацца. Калі траплялася каму-небудзь загаманіць з ім пра кааператыў, ён неяк стуляўся, утупляў вочы, замінаўся і стараўся хутчэй спыніць гутарку.