Як праходзіў праз кухню, зірнуў на дзяцей. Бедныя... Твары застыглі ў недаўменні, адчаі. У Сцёпкі так і застаўся поўна напхнуты рот. Кінуў есці. З'есць тады хіба, як пасоліць слязьмі. А яны капаюць ужо, коцяцца буйнымі кроплямі...
Уваччу ў Данілы засталіся дзеці. Не мог пазбыцца. Ішоў і бачыў перад сабой толькі іх, гаротных, пакрыўджаных. У горле нешта клубком звівалася, душыла. Грудзі балелі ад мукі.
Што ж рабіць? Вярнуцца? Пагадзіцца з Арынай, з жыццём шэрым, будзённым?
Не, не змога! Жыць хочацца, жыць!.. Разумець, адчуваць жыццё. Будаваць яго, тварыць... А тут... Пахаваць сябе... Не!..
Уявіў сабе ранейшае: клапоты, турботы... Адны ўсягды... Хлеба, дроў, адзежы... І ўсё жыццё ў гэтым. Жыццё ўсё... Ланцугі!..
Ішоў Даніла і не знаў сам - куды. Безуважна сігаў па гразі, не ўважаў, што наўкола. Мо затым не ўважаў, што наўкола ўсё было таксама невясёлае, змрочнае, бруднае. Плакаў горад, плакала ўсё. Плакала неяк слізка, агідна, як той старац, што сядзіць на рагу вуліцы. Не плач, а слюмачанне нейкае...
Не ўгледзеў Даніла, як к заводу прыйшоў. Пахадзіў трохі вакол і ў клуб накіраваўся.
Там было ціха, пуста. У чытальні таксама нікога, адна бібліятэкарша. Пульхная, свежа-гнілая. Мухамор... Не любіць Даніла.
Не прывітаўся. Сеў за стол, газету ўзяў. Але не чыталася, не да таго было. Усё думаў. І слухаў, як душа баліць, ламаецца.
Прыйшоў Змітровіч, сакратар ячэйкі. Убачыў Данілу - усміхнуўся. Знае ўсё пра Данілу. Але нішто, не прыкра. Бо добры сябрук, хоць часам пасмяецца трохі, пашкеліць...
Падышоў, лэпнуў Данілу па плячах.
- Ну як, Даніла?
- Дрэнна.
- Што, жонка сварыцца?
- Ат!..
- Знаю, брат, знаю. Ці толькі ў цябе? Цяпер, брат, усё так... Крызіс быту, як кажуць. Ты што, разводзіцца думаеш?
Даніла здрыгануўся, з спалохам утаропіўся ў Змітровіча. Як ён проста!..
- Не думаў аб гэтым.
- Ага... Гэта самае лепшае. Гэта ўсё развяжа. Што ж цягнуць... Калі вы адзін аднаго не разумееце, калі ў вас нічога няма супольнага...
Данілу ў вачах дзеці паўсталі: гаротныя тварыкі, буйныя слёзы, дзіцячае гора ў вачах блакітных.
- Дзеці! - вымавіў з сумам.
- А... Гэта горш... У дзіцячы дом аддаць, мы паклапочам.
- Не дасць яна, нізашто не дасць. Голадам паморыць, а не аддасць. Я знаю яе.
- Ну, мала што... І сілком можна ўзяць, цераз суд.
- А як, хіба суд прысудзіць можа?
- Вядома.
Гутарка перайшла на драбноты, на спосабы, як можна ўладзіць усё гэта. Даніла й не прыкмеціў, як думка аб разводзе ўсур'ёз захапіла яго. Гэта выйшла неяк раптам, нечакана. І цяпер Даніла выпытваў у Змітровіча пра ўсе парадкі, законы, усё абмяркоўваў, быццам справа гэта даўно вырашана і засталося толькі здзейсніць яе. Ясней стала і лягчэй.
У гутарцы Змітровіч неяк спытаўся:
- А Матузова як жыве?
І ўсміхнуўся. За ім Даніла. Уявіў сабе Ганну - свежую, маладую, моцную. Цяплом нутро сагрэлася. Пачуў сябе дужэйшым, пачуў падвойную сілу. Успомніў, што ўчора было.
- Ганна разумная, - адказаў.
- Толькі?.. Глядзі, брат Даніла, каб не выйшаў пшык у цябе... Мо толькі з-за дзеўкі і гармідар узняў?
- Нічога я не ведаю...
- Што, сэрца на старасці зажадала кахання, а?..
Данілу ўжо весела, добра было. З ахвотай на жарты Змітровіча адказваў жартамі...
Ганна вясёлая была дзяўчына. Любіла і з хлопцамі часам пакарагодзіцца. А яны за ёй - на пераспехі...
Часам моладзь вечарынкі наладжвала. Трэба ж адпачыць, забавіцца: маладосць свайго патрабуе. Даніла, вядома, не хадзіў на іх: куды яму, старому... І раней - нішто, а цяпер - мука. Хочацца заўсёды быць з Ганнай. Без яе - нуда, жыццё не люба.
Вось і сягоння... Сядзіць у чытальні, бо ў двор пайсці - сварка, упінкі вечныя. А Ганна на вечарынцы ў прыяцелькі.
Сумна Данілу. Чагось не стае. Няма яе - значыць, пуста. Нічога няма. Ходзяць вакол, сядзяць, чытаюць, часам гутаркай кратаюць, а пуста ўсё роўна. У кніжцы, у газеце - таксама пуста. Ёсць нейкія словы, але сухія, застыглыя. Парахня... Словы таксама пустыя.
Цягне ў Данілы нешта з сэрца, цэдзіць нуду шэрую, цягучую - талакно гнілое. Думкі - таксама шэрыя. Невясёлыя. Родзяць абразы беспрасветныя, цяжар на душу пакладаюць.
А тут яшчэ гэты Аўсеенка. Павярнуўся толькі, а след пакінуў - нейкую трывогу ўзняў невыразную.
Падышоў адзаду, хіхікнуў, паказаў твар свой агідны, хітры.
- Добры вечар, Чаборскі! Хе-хе... чытаеш? Ай думаеш? Аб чым? Хе-хе... Аб міжнароднай палітыцы?..
У, брыда! Так і лезе ў душу. Калупае жорсткімі пальцамі.
- А Матузова дзе? Хе-хе-хе...
- А я адкуль ведаю.
- Не ведаеш?.. У Рабавай вечарынка сягоння. Можа, там?
- Можа, і там. Схадзі паглядзі...